Karam Siyavoshi

يكي از مؤلفه هاي حائز اهميت در مطالعات قرآني، بررسي معني دقيق واژگان قرآن كريم است؛ چنانكه از ديرباز تاكنون مطالعات بسياري در اين خصوص صورت گرفته است. به ويژه در دوران معاصر به علت گسترش علوم زباني و پيدايش نظريه هاي متعدد معناشناسي، يافته هاي بسياري در اين زمينه ارائه شده كه توانسته در فهم واژگان قرآن و انتقال مفهوم اصلي آيات، نقش مؤثري ايفا نمايد. يكي از واژگان پربسامد قرآن كريم، واژه ي «نفس» است. بررسي ها نشان مي دهد‏ كه كلمه نفس و مشتقات آن 298 بار در قالب هاي گوناگون صرفي در آيات قرآن به كار رفته است، كه معاني مختلفي را نيز در بر دارد. بررسي ترجمه اين واژه و مشتقاتش در ترجمه هاي برگزيده(مكارم شيرازي، فولادوند، خرمشاهي، گرمارودي، انصاريان، صفوي)، هدف اصلي پژوهش حاضر است كه به روش توصيفي – تحليلي انجام شده است. نتايج نشان داد كه نفس در قرآن كريم در معاني متعددي چون روح و روان انسان، جان و حيات انساني، نفس واحد، هواي نفس، و براي تأكيد به كار رفته است. در برخي از آيات قرآن اين واژه به معناي مضاف اليه و يا معناي خودش استعمال شده است. در برخي از آيات نيز به شخص انساني(انسان مركب از جسم و روح) يا سلسله مراتب نفس(چون نفس اماره ،لوامه و مطمئنه) اشاره دارد. از ميان همه اين موارد، استعمال نفس در تعدادي از آيات قرآن(حدود 40 مورد) نياز به درنگ و دقت بيشتري دارد و نبايد به سادگي از كنار آنها گذشت. بررسي ترجمه هاي ارائه شده از سوي مترجمان منتخب در باره اين موارد نشان داد در برخي از موارد تفاوت آشكاري بين ترجمه هاي مذكور در باره معنا يا مصداق واژه نفس وجود دارد. در برخي از مواقع مترجمان به معناي تحت الفظي آيه اشاره و از معناي صحيح و مقصود اصلي آيه غافل بوده اند كه با تأمل بيشتر و با مراجعه به تفاسير معناي دقيق تر و مناسب تر آيه استخراج گرديد. در برخي از موارد واژه نفس در برخي ترجمه به درستي ترجمه شده و در مابقي دقيق و صحيح نيست كه در بخش نقد و بررسي هريك از آيات در اين رابطه توضيح داده شده و ترجمه صحيح تر پيشنهاد گرديده است.

يكي از مسائل مهمي كه در چند قرن اخير به ويژه پس از انقلاب صنعتي مورد توجه قرار گرفته، مسئله فرهنگ است. در اين ميان طبيعت نيز به عنوان يكي از عوامل مؤثر و نقش آفرين در ساخت فرهنگ، زندگي بشري را تحت تأثير خود قرار داده است. طبيعت در قرآن مورد توجه بوده است؛ چنانكه نام تعدادي از سوَر قرآن كريم به حيوانات اختصاص يافته و نام اجزاء و ابعاد طبيعت به كرات در آيات قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. در اين پژوهش كه به روش توصيفي-تحليلي ارائه شده است به تبيين گونه هاي مختلف موجود در طبيعت پرداخته شده تا بدين هدف و مقصود نائل آييم كه ارتباط بين انسان و طبيعت بسيار نزديك است و تحت تأثير يكديگر قرار دارند. تأثير طبيعت بر انسان بيش از همه متوجه فرهنگ انسان است. موارد و نمونه هايي از فرهنگ متعالي را كه در اثر همزيستي با طبيعت براي انسان رخ داده تبيين نموده ايم. از جمله نتايجي كه در اين پژوهش حاصل شده اينست كه طبيعت منشاء خلاقيت هاي انسان است. از موارد فرهنگي متعالي كه در اثر همزيستي با طبيعت براي انسان حاصل است مي توان به موارد چون: فرهنگ نظم پذيري و اطاعت از قوانين آفرينش، در حيطه عبادي و اخلاقي مانند معرفت خدا، معاد و اعتقاد به روز رستاخيز و مهيا شدن براي آن روز، فرهنگ مديريت زمان، فرهنگ شاد زيستن كه در اثر زندگي كنار گياهان و درختان براي انسان حاصل مي شود و... اشاره كرد.

نهج البلاغه پس از قرآن كريم مهم ترين و كامل ترين كتاب براي راهنمايي بشريت است؛ چنانكه مي توان بسياري از رهنمودهاي آن را در زندگي عيني و واقعي به كاربست. در اين پژوهش كه با هدف «بررسي تطبيقي معارف تربيتي نهج البلاغه بر تجربيات عملي زندگي انسان در حكمت هاي نهج البلاغه» انجام يافته، تلاش شده تا نشان داده شود كه بخشي از سخنان گهربار امام علي عليه السلام نشأت گرفته از تجربيات و واقعيات زندگي بشري است و نه آنكه حتماً الهام شده از جانب وحي و آسمان باشد بلكه امام با توجه به آگاهي هاي خود از تجربيات زيسته زندگي بشري اين آموزه ها را با بيان نافذ و مؤثر خويش براي بهرمندي و به كاربستن توسط مخاطبان و مؤمنان مطرح نموده است. اين پژوهش با روش توصيفي- تحليلي نوشته شده و تاكنون پژوهشي با اين رويكرد ارائه نشده است. نتايج به دست آمده از حكمت هاي گزينش شده و موارد بررسي شده در اين پژوهش بيانگر آن است كه سخنان امام كاملاً منطبق بر تجربيات زندگي بشري مي باشد و هيچ گونه ناسازگاري و عدم انطباقي در اين زمينه مشاهده نشد. براين اساس منشأ تجربي بودن و واقعي بودن اين سخنان و حكمت هاي امام(ع) ثابت مي گردد و كاربست آنها براي زندگي فردي و جمعي دوستداران تعاليم اسلامي و آموزه هاي علوي به صورت جدّي سفارش مي گردد.

ﯾﮑﯽ از ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﻗﺮآنﭘﮋوﻫﯽ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ، ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﮔﺮاﯾﺶ ﺗﻔﺴﯿﺮ‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن، ﻣﻔﺴ‬ﺮان ﺑﻪ ﭘﯿﺎمﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ. اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺶ‬ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ آﻣﻮزهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺮآن را در ﻣﺘﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم ﻗﺮار دﻫﺪ ووﯾﮋﮔﯽ ﻣﻬﻢ آن، اﯾﺠﺎد ﺗﺤﻮ‬ل در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن از ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﺟﻤﻊاﻧﺪﯾﺸﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ‬ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﮐﻠﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ. از جمله مفسراني كه تفسير خود را با اين گرايش ارائه داده اند؛ محمد جواد مغنيه و احمد مصطفي مراغي مي باشند. تحقيق حاضر با استفاده از داده هاي كتابخانه اي و تحليلي-توصيفي آنها و با هدف تبيين مباني، روش ها و مباحث اجتماعي در تفاسير الكاشف و المراغي نگارش شده است. يافته هاي تحقيق نشان داده كه دو مفسر به طور مستقيم از مباني تفسير اجتماعي خود سخن به ميان نياورده اند اما با كاوش در بين مطالب تفسيري كتب ايشان مي توان اين مباني را استخراج نمود كه از جمله آنها؛ جامعيت قرآن كريم در زمينه پاسخگوئي به نيازهاي هدايتي و اصالت جامعه در برابر اصالت فرد در تعاليم قرآن كريم، مي باشد. از ديگر يافته هاي تحقيق اين است كه هردو مفسر تحت تاثير شرايط جامعه اي كه در آن زندگي مي كردند، اقدام به ارائه تفسيري نموده اند كه پاسخگوي نيازهاي نسل حاضر بوده لذا اقدام به تبيين مباحث اجتماعي از جمله نقش خانواده و جامعه در هدايت فرد و روابط صحيح امور اقتصادي و سياسي در جامعه، نموده و بيان داشته اند كه هدف نهايي از نزول قرآن كريم ايجاد جامعه مطلوب مي باشد و اين مسلمانان هستند كه درصورت برقراري ارتباط با قرآن كريم و مومن بودن، مي توانند به اين هدف مطلوب نائل گردند. «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»(آل عمران/139).

خداوند متعال در قرآن كريم از عواملي نام برده است كه زمينه ساز جلب ياري او مي شود و همچنين از انجام اموري را زمينه ساز محروميت از نصرت و رحمت خويش دانسته است. بنابراين با آشنايي با عوامل جلب و جذب نصرت الهي مي توان همچنان، يا بيش از پيش از عنايات حق تعالي بهره مند شد و با درك درست نسبت با عوامل نصرت سوز مي توان زمينه هاي محروميت از لطف الهي را پشت سر نهاد. اين پژوهش بر آن است كه با ژرف نگري و نگاهي جامع دو دسته عوامل پيش گفته را از آيات قرآن استخراج نمايد، سپس با رويكردي اجتماعي آثار تحقق يا عدم تحقق اين عوامل را در جامعه تحليل شود. تاكنون تحقيقي با اين عنوان و رويكرد ارائه نگرديده است. نتيجه به دست آمده در اين پژوهش كه با روش توصيفي تحليلي انجام گرفته است، نشان مي دهد كه در ميان عوامل گوناگون جلب نصرت الهي، عواملي چون:احسان، استغاثه، پرداخت زكات، تبعيت از هدايت گري هاي الهي، امداد دين خدا، امر به معروف و نهي از منكر، هجرت و .... شاخص اند. همچنين در ميان عوامل گون گون دفع كننده رحمت و نصرت الهي، "ستمكاري و دست در دست ستمكاران داشتن، استكبار، استهزاء آيات الهي و اعراض از آنها، دنيا طلبي، بازيچه قرار دادن دين، نفاق و مصلحت گرايي، آواره‏سازى انسان‏ها، عهدشكني و...." از جمله امور شاخصي است كه باعث زوال و انحطاط جوامع بشري در طول تاريخ شده است.

دين و قدرت؛ عنوان نظريه جديد عبدالكريم سروش درباره نسبت دين و قدرت است كه طي آن رشد دين را در سايه قدرت و ديگر معارف بشري امكان پذير مي داند. در مطاوي اين نظريه سروش قرآن را كتاب بيم و ترس نام نهاده كه حاصل تجربه پيامبر اسلام(ص) بوده لذا جنبه هاي ترسناك در آن بيشتر از جنبه هاي رحماني است. به باور او دين يك قدرت است كه با تعامل با ديگر قدرت ها به تثبيت خود مي پردازد. او معتقد است پيامبر اسلام(ص) عامدانه و آگاهانه از قدرت و اقتدار براي حفظ اسلام و سرزمين هاي اسلامي استفاده مي كرد و ويژگي اقتدارگرايي پيامبر(ص) مورد تأييد قرآن نيز هست. در اين پژوهش ضمن تبيين مبحث اقتدار و تفاوت آن با اقتدارگرايي به ترسيم الگوي اصيل حاكميت اسلامي و تبيين سيره صحيح حكومت پيامبر اسلام(ص) و تفاوت ماهوي آن با انگاره اقتدارگرايي پرداخته شد و اتهام جنگ طلبي و عدم تحمل مشركين و اصل بودن اسلام (به معني تسليم در برابر قدرت پيامبر) نه ايمان، مورد نقد و بررسي قرار گرفت. نتيجه آنكه نظريه دين و قدرت كه با استفاده از تعابير جديد به توصيف پديده اي كهن پرداخته، دين اسلام را به صورت يك بُعدي، مورد توجه قررا داده و تفسير نادرست و غير جامعي از آيات و معارف قرآني ارائه نموده است. اين نظريه با استناد به روايات ضعيف، و مبتني بر ضعف پژوهش هاي تاريخي و عدم توجه به سيره صحيح پيامبر اسلام(ص) شكل گرفته است.

دو شرح ابن ميثم بحراني و ابن ابي الحديد بر نهج البلاغه از جمله برجسته ترين شرح هاي نهج البلاغه هستند. با توجه به وجود ارتباط ميان خطبه هاي نهج البلاغه با قرآن كريم در لفظ و محتوا، دو شارح مذكور جهت شرح نهج البلاغه از آيات قرآن استفاده كرده اند. اين پژوهش با هدف يافتن نقاط اشتراك و اختلاف دو شارح در استناد به قرآن كريم با روش توصيفي-تحليلي انجام شد. ديدگاه ها و استنادات قرآني ابن ميثم بحراني و ابن ابي الحديد در 55 خطبه از نهج البلاغه با موضوعات اعتقادي، سياسي و اخلاقي مورد بررسي قرار گرفت، سپس اين ديدگاه ها در دو بخش «اشتراكات» و «اختلافات» به صورت تطبيقي دسته بندي و تحليل شد. همچنين ارتباط يا عدم ارتباط استناد قرآني صورت گرفته توسط دو شارح نيز مورد نقد و بررسي قرار گرفت و نقاط پنهان از نظر ايشان در استناد به قرآن بيان شد. از جمله نتايج اين پژوهش توفيق بيشتر ابن ميثم بحراني در استناد فراوان تر و صحيح تر به آيات قرآن، خروج متعدد ابن ابي الحديد از سير موضوع خطبه ها و دخالت دادن عقايد مذهبي خاص معتزله در تبيين معناي عبارات نهج البلاغه، كاستي و كوتاهي هر دو شارح در استناد به قرآن كريم در اغلب خطبه هاي سياسي و استنادات غيرمرتبط با موضوع خطبه در برخي از خطبه هاي اعتقادي و اخلاقي است.

يكي از شاخصه هاي كلام معصومان (ع) مستند و مبتني بودن بر آيات قرآن كريم است. سخنان و خطبه هاي حضرت زهرا (س) هم به عنوان يكي از 14 معصوم (ع) ، داراي همين ويژگي است. پژوهش حاضر كه با روش توصيفي- تحليلي سامان يافته است به بررسي مستندات قرآني سخنان حضرت فاطمه (س) در حوزه هاي مختلف معرفتي و به تبيين چگونگي مستند بودن آن سخنان به آيات قرآن، نيز به تحليل قرآني آن روايات مي پردازد . از رهگذر اين پژوهش به دست مي آيد كه سخنان حضرت فاطمه (س) به گونه هاي مختلف مبتني بر آيات قرآن كريم بوده و به عبارت ديگر تفسيري بر آيات قرآن كريم به شمار مي آيد. سخنان حضرت فاطمه (س) در حوزه هاي گوناگون معرفتي از جمله در حوزه اخلاق اجتماعي نظير خوشرويي، انفاق، صله رحم، امر به معرف و نهي از منكر، حجاب و حيا و... مستند بر آيات قرآن كريم است. چنانكه در موضوع اخلاق خانوادگي نظير همسرداري شايسته مانند نحوه صدا زدن همسر، جملات محبت آميز، اطاعت از همسر و... رفتار اخلاقي و اسلامي با فرزندان، احسان با ايشان و تربيت ديني فرزندان -كه از اصول تربيت خانوادگي در سنت و سيره آن حضرت است- نيز اصول مطروحه در سخنان وي به صورت ويژه اي در قرآن كريم مورد توجه قرار گرفته است. خطبه فدكيه آن حضرت نيز داراي مستندات قرآني بسياري در حوزه هاي اصول دين، بيان حكمت احكام، بيان فلسفه نزول اسلام و... مي باشد. در خطبه مشهور به عيادت نيز جلوه هايي از آيات قرآني در سخنان آن حضرت در حوزه هايي چون ثمرات ايمان، نفي ظلم و دفاع از ولايت مي توان يافت.

شيواترين ابزار بيان و انتقال مفاهيم و انگاره هاي مورد نظر، روايت و به تصوير كشيدن وقايع در قالب قصه است كه اهداف بسياري با خود به همراه دارد. قصه هاي متون وحياني در وراي قالب داستاني خود، اهدافي همچون پندآموزي را به دنبال دارند. اين پايان نامه در راستاي تحليل عناصر هنري داستان هاي مشترك در متون مقدس تورات و قرآن، با روش تحليل تطبيقي خُرد سامان يافته است و با استفاده از روش هاي جزئي دانش نشانه شناختي، داستان هاي آفرينش آدم (ع)، طوفان نوح (ع)، يوسف (ع) و معجزات موسي (ع) را در اين دو كتاب مقدس مورد واكاوي قرار داده است. بررسي مورد نظر نشان مي دهد هر چند روند كلّي عناصر هنري داستان ها در هر دو روايت به لحاظ انسجام و ترتيب حوادث و وقايع تقريبا مشابه است؛ اما تفاوت هايي در نحوه پردازش هنري داستان ها از جمله بيان هنرمندانه در پيرنگ، تنوع در گفت و گوها، تفاوت در زواياي ديد داستان، حوادث و كشمكش هاي گوناگون و صحنه پردازي هاي متفاوت شامل اشاره بيش از حد به جزئيات زماني و مكاني در متن تورات و عدم اشاره دقيق قرآن به مكان و زمان، در قصص مشترك مورد بررسي در دو روايت وجود دارد. همچنين بايد گفت قرآن كريم در ماوراي بيان قصص، اهدافي تربيتي و هدايتي را دنبال مي كند؛ اما در روايت توراتي اهداف هدايتي كمتر به چشم مي خورد و بيشتر به جزئيات تاريخي و داستاني تأكيد شده است.

صلح از مباحث عصري و مورد نياز جامعه است كه نوع نگاه اسلام، به آن ايجاب مي نمايد تا محققان، درباره آن با تأمل وارد نصوص و منابع اسلامي شده و نگاه دقيق و جامع اسلام را به دور از هرگونه افراط و تفريط و حب و بغضي تبيين و ارائه نمايند. اين پژوهش در زمينه نقد و تحليل روايات صلح با تأكيد بر"كتاب الصّلح" صحيح بخاري انجام شده و هدف از آن دستيابي وتطبيق آراء مفسرين با روايات، طرح وجوه مشترك احاديثِ "كتاب الصّلح" با احاديث معتبر شيعي، شناخت لغزشگاه هاي احاديث مطرح شده در حوزه متن و سند و ترويج تعاليم اسلامي با محوريت صلح است. در ارتباط با موضوع خاصِ«كتاب الصّلح صحيح بخاري» تاكنون تحقيق مستقل و مفصلي ارائه نشده است. شيوه اين پژوهش، توصيفي- تحليلي و روش گرد آوري اطلاعات آن، كتابخانه اي واسنادي بوده واز منابع مكتوب، نرم افزارها وسايت هاي علمي گوناگون استفاده شده است. نتيجه به دست آمده در اين پژوهش بيانگر آن است كه در اسلام گسترش صلح و مسالمت و حل اختلافات ميان مسلمانان از امور بسيار با اهميت است. در روايات اسلامي، صلح در سه حوزه؛ خانوادگي، جامعه اسلامي و جامعه جهاني، تبيين گرديده و احاديث فراواني از معصومين(ع) در اين رابطه نقل شده كه علاوه بر تفسير آيات صلح در قرآن، بيانگر اولويت صلح در جامعه اسلامي است. نكته ديگر آنكه هرچند طرح مبحثي به نام كتاب صلح در صحيح بخاري امري قابل تحسين و نوآورانه بوده است چنانكه حتي پس از بخاري از جانب ديگر جامعان روايات فريقين تكرار نشده است! لكن به لحاظ محتواي رواياتي كه بخاري در كتاب الصّلح در صحيح خود ذكر كرده مي توان گفت: بسياري از احاديث "كتاب الصّلح" با عناوين ابواب آنها ناسازگار و غير مرتبط هستند. نيز پراكندگي و آشفتگي در طرح روايات، بسيار قابل توجه است. علاوه بر آن برخي از روايات مطروحه از نظر متن يا سند مخدوش مي باشند كه با تطبيق برآيات قرآن و احاديث معتبر، مشكلات محتوايي آنها آشكار مي گردد.

قرآن به عنوان آخرين پيوند ميان زمين و آسمان ، اقتضا مي كند كه در خور هدايت نوع بشر باشد، تا زماني كه اين نوع، حق موجوديت داشته باشد، اما گروهي از متفكران - و با گسترش جنبه مادي عرصه توسعه ـ تصور مي كنند كه چنين كتابي، اعتبار خود را به تدريج از دست مي دهد و برخي ديگر از توسعه سبك هاي زندگي در آينده مي ترسند ، به گونه اي كه متن قرآني نتواند با اوضاع آينده همگام شود. موضوع (قرآن كريم و اعتبار آينده آن - مطالعه اي در دو بعد دورانديشي و دينداري آن) مطرح شده تا اثبات كند كه قرآن نه تنها گذشته و حال را شامل مي شود؛ بلكه آينده را نيز در بر مي گيرد. اين امر با بهره گيري از شواهد گوناگوني است كه در كتب اصول ، فقه ، منطق و فلسفه توضيح داده شده است و همچنين از منابعي كه در زمينه قرآن و علوم آن نوشته شده ، كمك گرفته است. پژوهشگر به اين نتيجه رسيده است كه قرآن كريم داراي اصولي است كه آن را قادر مي سازد در زمان و مكان ، هر قدر هم كه ويژگي ها و شكل هاي آن تغيير كند، بگنجد.

شناخت روش هاي مورد تائيد براي پاسخ به شبهات در عصر ما كه سيل شبهه ها آحاد مختلف جوامع ديني را تهديد مي نمايد، امري ضروري است. سيره اهل بيت(ع) در طول 250 سال حيات نوراني ايشان منبع قابل اعتماد و ارزشمندي براي دسترسي به پاسخ هاي ايشان در مقابله با شبهات مختلف است. اين پژوهش از ميان تعداد زياد روايات در منابع شيعه، به جست وجوي شبهات مطرح در عصرهاي مختلف و پاسخ هاي اهل بيت(ع) به اين شبهات پرداخته است. پژوهش حاضر به شيوه توصيفي و با رويكرد تحليل داده هاي جمع آوري شده، به دسته بندي و تدوين ويژگي ها، روش هاي دفع و رفع شبهات مبادرت نموده است. تنوع پاسخ هاي اهل بيت(ع) به شبهات نشان دهنده توجه ايشان به انواع مخاطبان و لحاظ نمودن شرايط مخاطب در اختيار روش مناسب است. ازجمله بارزترين ويژگي هاي روش معصومان(ع) در پاسخ به شبهات عبارت اند از: تكيه پاسخ دهنده به مشتركات اعتقادي با مخاطب، ابراز احترام و شفقت و عدم تحقير و توهين و تحريك، درك شرايط مخاطب و توجه به خاستگاه شبهه، توجه به سطح مخاطب، توجه به نقاط مثبت طرف مقابل ، عدم تحليل و نقد مخاطب و ... اهل بيت(ع) قبل از بروز شبهات دست به كار شده و روش هايي را براي دفع شبهات در پيش گرفته اند كه ازجمله مهم ترين آن ها مواردي چون: ترك مجالست با اهل معاصي و اشرار، شناخت جاهلان عالم نما، تبيين و حفظ مرزهاي دوستي و دشمني، رجوع به امام، تفقه در دين ، دشمن شناسي و ... مي باشد. همچنين معصومان(ع) براي شرايط بروز شبهه نيز بهترين روش ها را براي پاسخ در پيش گرفته اند كه برخي از بارزترين آن ها ازاين قرارند: استفاده از مقبولات طرف مقابل، نشان دادن تنافي در عقايد و يا اعمال طرف مقابل، رد مباني و فرضيات شبهه، برهان خلف، استدلال به وقوع، تمثيل، ارجاع به محسوسات، احتياط عقلي و ... ازآنجاكه شبهه حاصل اختلاط حق و باطل است، پس راهبرد اصلي اهل بيت(ع) در تمامي روش هاي مقابله با شبهه نيز عبارت است از: «تجزيه بخش هاي حق و باطل و حمله به بخش باطل شبهه»

شناخت سنّت هاي الهي از جمله مسائل مورد توجه دين پژوهان است كه ضرورت آن را مي توان در تأكيد كتب آسماني بر آگاهي از سنّت هاي الهي و تأثير به سزاي اين شناخت بر سبك زندگي فردي و اجتماعي جهت ساخت جامعه برتر ديني دانست. پژوهش حاضر، از ميان اقسام گوناگون سنّت هاي الهي، به بررسي آن دسته از سنّت هايي پرداخته كه منوط و مقيّد به كردار و رفتار انسان مي باشند. بنابراين هدف از اين پژوهش بررسي سنّت هاي مقيّد در كتب آسماني پيشين (عهد قديم و عهد جديد) و نماياندن وجوه اشتراك و تمايز آنها با سنّت هاي مقيّد در قرآن كريم است. اين پژوهش به شيوه توصيفي و با رويكرد تحليل تطبيقي سامان يافته است. تاكنون پژوهشي به صورت جامع و مستقل به مبحث سنّت هاي الهي در عهدين و قرآن به صورت تطبيقي نپرداخته است. در اين تحقيق سنّت هاي مقيّد در قالب سه دسته: سنّت هاي مشترك، سنّت هاي مخصوص اهل حق و سنّت هاي مخصوص اهل باطل ارائه شده است. "سنّت إمداد" از جمله سنّت هاي مشترك ميان صالحان و طالحان است. همچنين "سنّت افزايش نعمت در ابعاد مادي و معنوي، سنّت شكست دشمنان، سنّت تحبيب و تزئين ايمان و سنّت وراثت و حكومت صالحان" از نمونه هاي بارز سنّت هاي مخصوص اهل حق و "سنّت إستدراج، سنّت امهال، سنّت إستيصال، سنّت ازدياد مرض و سنّت مجازات گنهكاران" نيز جزو برجسته ترين سنّت هاي الهي در زندگي اهل باطل معرفي شده است. نتيجه آنكه، سنّت هاي مقيّد در عهدين نيز بسان سنّت هاي مقيّد در قرآن كريم در قالب سه دسته پيش گفته به صورت بسيار گسترده اي مطرح شده است؛ لذا با وجود تنوع و تفاوتي كه در تعابير اين كتب آسماني وجود دارد، مصاديق ذكر شده براي اين سنّت ها بسيار به يكديگر شبيه اند. هدف از ذكر سنّت هاي مقيّد در عهدين نيز همچون قرآن كريم عبرت انگيزي، بيدارگري و بينش افزايي است.

شناخت و آگاهي از «ﻋﻠﻢ و اطلاع ﺧﺪﺍوند» به امور مختلف ﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﺴﺎﺋﻞ مهم دﺭ امر ﺧﺪﺍشناسي ﻭ مطرح دﺭ ﻣﺘﻮﻥ دﻳﻨﯽ ﺍﺳﺖ. دين پژوهان در بررسي متون ديني هريك از ديدگاه خاصي درباره اين موضوع به تحقيق پرداخته و بر اساس عقيده و روش خود آن را مورد كاوش قرار داده اند. ﻣﺘﮑﻠﻤﺎﻥ، ﻓﻼﺳﻔﻪ، ﻋﺮﻓﺎ، ﻣﻔﺴﺮﺍﻥ ﻭ دﻳﮕﺮ انديشمندان، ﻫﺮ ﻳﮏ ﺑﺎ ﺭﻫﻴﺎﻓﺖ ﻭ ﺭﻭﺵ خاص، لايه هاي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ مبحث علم الهي ﺭﺍ بررسي نموده اند. در اﻳﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺑﻪ بررﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻣﺘﻮن ﻣﻘﺪس ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ و ﻋﻬﺪﻳﻦ در زمينه مصاديق علم خداوند، به منظور كسب شناختي عميق تر و دستيابي به ﻧﻘﺎط اﺷﺘﺮاك و اﻓﺘﺮاق اﻳﻦ ﻣﺘﻮن از اﻳﻦ موضوع پرداخته شده است. ﻧﻈﺮيات ﺷﺎرﺣﺎن، ﻣﻔﺴﺮان اﻫﻞ ﻗﺮآن و ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﻧﻴﺰ به عنوان ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻣﻮرد واﻛﺎوي قرارگرفته و ﻧﺘﺎﻳﺞ يافته ها در چهار ﻓﺼﻞ سامان يافته است. اين پژوهش به صورت توصيفي و تحليل تطبيقي انجام گرفته و به اين نتيجه دست يافته كه از اهم مصاديقي كه در زمينه علم خداوند در قرآن و عهدين، به كاررفته، مي توان از «نامتناهي بودن علم الهي، علم حضوري، علم بر اعمال و اسرار درون، علم بر جزئيات، علم پيشين، علم غيب، نظارت و هدايت، جبر و اختيار، تدبير امور عالم و ...» ياد نمود. لازم به ذكر است كه در قرآن و عهدين، درباره بيان مصاديق علم الهي تفاوت و تنوع تعبير وجود دارد. امّا در بيان مفهوم و مقصود موردنظر، با وجود گوناگوني تعابير تا حدود زيادي باهم مشابه هستند. به طوري كه در بيشتر موارد مذكور، هم عقيده يا داراي اشتراك نظر هستند و در پاره اي از موارد ازجمله «علم پيشين خداوند، اختيار بشر، علم بر جزئيات» اختلاف ديدگاه مشهودتر است.

توانايي سخن گفتن يكي از بزرگ ترين نعمت هاي خداوند متعال براي انسان است كه در زندگي وي نقش مهمي ايفا مي كند به نحوي كه انسان به وسيله آن با ديگران ارتباط برقرار كرده و بدون آن رشد و پيشرفت و انتقال آگاهي ها و دانش ممكن نخواهد بود و زندگي بسيار سختي براي انسان رقم خواهد خورد؛ از سويي اين نعمت بزرگ داراي آفات مختلفي نيز بوده و در صورت بي توجهي انسان به اين امر از آفات آن رنج بسيار خواهد بُرد؛ يكي از اين آفات، سخن گفتن بدون علم و آگاهي است. اين آسيب از جمله اموري است كه براي انسان ها معمولا مغفول مانده و توجهي به آن نمي شود در حالي كه زيان هاي بسيار آن در زندگي انسان هويداست و علاوه بر آن عواقب دنيوي و اخروي اندوه باري نيز در پي خواهد داشت. در مورد موضوعي كه نوشتار حاضر به بررسي آن پرداخته است هيچ پژوهش و كار علمي در قالب پايان نامه و مقاله صورت نگرفته و فقط در برخي از كتب به صورت محدود به آن اشاره شده است. در نوشتار حاضر كه بر اساس روش توصيفي تحليلي سامان يافته است ابتدا به تشريح اهميت سخن در آيات و روايات پرداخته و اهيمت آن را تبيين مي نمايد سپس به آداب سخن گفتن در اسلام مي پردازد و به دنبال آن اهميت آگاهي در زندگي و در گفتار اشاره مي كند. پس از تبيين ضرورت آگاهي، ضرورت آسيب شناسي در علوم مختلف و در اين موضوع بررسي شده و پس از آن به ضرورت مراجعه به آيات قرآن كريم و روايات ائمه(ع) مي پردازد. در پايان راهكارهاي برون رفت از آسيب مورد نظر مطرح و تحليل شده است. نتيجه به دست آمده در اين پژوهش بيانگر آن است كه بر اساس آيات قرآن و احاديث، گفتار بدون علم و آگاهي در نتيجه عوامل مختلفي از جمله: جهل، تعجيل، غفلت و ... روي مي دهد و آسيب هاي مختلفي از جمله: دورغ گفتن، غيبت نمودن، سخن چيني كردن، تهمت زدن و ... در پي دارد. به علاوه اين موضوع عواقب و نتايجي از جمله: هلاكت، نابودي، ندامت، هرج و مرج و ... به دنبال داشته و براي در امان ماندن از عواقب زيانبار آن راهكارهايي چون: تأمل كردن، انديشيدن، متذكر شدن، مشورت نمودن و ... وجود دارد كه انسان با به كار بستن اين راهكارها از آن عواقب زيانبار دنيوي و اخروي در امان خواهد ماند.

يكي از مباحثي كه امروزه موجب گسترش دامنه علوم و نوآوري در عرصه پژوهش شده، «بينامتنيت» است. بارزترين ويژگي بينامتنيت، ارتباط تنگاتنگ معنا و ساختار بيان متون كلاسيك است. از طريق پديده بينامتنيت، انواع پيوند ميان متون گذشته و حال بارور مي شود و گذشته جان دوباره اي مي گيرد. قرآن كريم به لحاظ داشتن مفاهيم والاي انساني و تعاليم ناب ديني، و دارا بودن فصاحت و بلاغت، همواره از نظر شكل و مضمون الهام بخش بسياري از متون ديني و ادبي پس از خود بوده است. يكي از اشكال بارز اين اثرگذاري بينامتنيت قرآن كريم در "صحيفه سجاديه" از امام علي بن الحسين(ع) است كه مشتمل بر مفاهيم ناب اعتقادي، اخلاقي و تربيتي در قالب دعا مي باشد. بررسي دعاهاي 32 ، 47 ، 50 تا 54 از "صحيفه سجاديه"به اين نتيجه رسيد كه بين دو كتاب مقدس قرآن كريم و صحيفه سجاديه ارتباطي نزديك و ژرف وجود دارد. بيشترين روابط بينامتني موجود در ادعيه مورد بحث در اين پژوهش با قرآن كريم از نوع "نفي متوازي" يا "قاعده امتصاص" است، بدين معنا كه امام سجاد(ع) جوهره اصلي متن غايب (قرآن) را بدون تغيير در ادعيه خويش ذكر نموده؛ لذا بين دو متن تعاملي سودمند و اثر گذار برقرار شده است. در مرحله بعد، "قاعده اجترار" نمايان تر است. "قاعده حوار" يا "نفي كلي" نيز به لحاظ كمي در جايگاه بعدي قرار دارد. اين پژوهش به روش توصيفي و تحليل محتوا انجام يافته است.

قرآن كريم كتاب آسماني دين مبين اسلام بوده و راهنماي بشريت به سوي كمال مي باشد. از آنجا كه اين كتاب آسماني به زبان عربي نازل شده و اكثر مردم جهان با زبان عربي آشنا نيستند،لذا ترجمه قرآن كريم امري ضروري ميباشد. اما به دليل اعجاز بياني قرآن كريم و بالتبع وجود صنايع ادبي در آن و نيز وجود عواملي همچون اشتراك لفظى، نامشخص بودن مرجع ضمير، غرابت لفظ، تقديم و تأخّر كلمات، ايجاز، حذف و عوامل ديگر، برخي از آيات قرآن كريم داراي اجمال و ابهام ميباشند. بدين سان، در ارائه ترجمه اين آيات ، دشواري هايي وجود دارد.لذا لازم است هنگام ترجمه،كلماتي به عنوان تكميل كننده و رفع كننده ابهام و اجمال ذكر شود. در اين پژوهش ابتدا به بيان اصول و مباني ترجمه قرآن كريم،سپس عوامل گوناگون اجمال در قرآن و در ادامه اصول و معيارها و روش هاي ترجمه آيات داراي ابهام و اجمال بيان گرديده است.همچنين در فصل سوم به استخراج آيات مجمل در پنج جزء آخر قرآن و بررسي نحوه ترجمه آن آيات توسط چند تن از مترجمان مشهور معاصر مانند آقايان: ناصر مكارم شيرازي،محمود صفوي،مهدي الهي قمشه اي،حسين انصاريان،محمد كاظم معزي، عزت الله فولادوند،علي موسوي گرمارودي و مصطفي خرم دل پرداخته شده است. درفرايند بررسي ترجمه اين آيات مشخص ميشودكه مشكلات وكاستي هايي از قبيل:عدم انتقال كامل مفاهيم آيات ،ترجمه ناقص وتكلف آميز وجود دارد.همچنين مترجماني كه از شيوه تحت اللفظي استفاده نموده اند در اكثر موارد ترجمه اي نامناسب ارائه داده اند ومترجماني كه از شيوه هاي داراي افزوده هاي تفسيري استفاده كرده اند ترجمه هايي پسنديده تر ارائه داده اند.هرچند كه در اينهانيز مشكلاتي كه ذكر شد بعضا وجود دارد.لذا در پايان بررسي هر آيه نهايتا بهترين ترجمه معرفي شده و در اكثرموارد،ترجمه پيشنهادي نيز ارائه شده است.

مسئله "اعجاز" در هر عصري و متناسب با هر معجزه اي متفاوت است. اثبات اعجاز قرآن كريم؛ آخرين معجزه جاويد الهي، به روش هاي مختلفي صورت گرفته است. از اين روي به راحتي نمي توان وجوه مختلف آن را از يكديگر جدا كرد؛ زيرا از هر زاويه اي كه به اين كتاب مقدس پرداخته شود، معجزه است. اما يكي از اين وجوه، بهره گيري از اسلوب هاي متفاوت بياني است. از شگفتي هاي زبان قرآن اين است كه براي بيان مفاهيم مورد نظر خود از اسلوب هاي بسياري بهره گرفته است و مانند كتب بشري به يك روش و يك بيان خاص محدود نيست. يكي از اين اسلوب هاي بياني، روش "داستان" است. با توجه به اينكه گاهي ايراد سخن به صورت غير مستقيم و در قالب هاي هنري از جمله داستان مي تواند أثر بيشتر و بهتري بر مخاطب داشته باشد، قرآن كريم اين روش را به كار گرفته است. يكي از انواع داستان، داستان ميني مال است كه در عصر حاضر ظهور كرده است؛ اين گونه داستان ها داراي ويژگي هاي خاصي هستند كه قرآن كريم داراي نمونه-هايي از آن است. در اين پژوهش به تحليل ويژگي هاي ميني ماليستي برخي از داستان هاي قرآن پرداخته ايم تا اعجاز قرآن كريم از اين وجه نمايان شود.

از جمله مباحث نوين در حوزه تفسير پژوهي، موضوع توسعه مدلول آيات و عبارات قرآني است. اين مبحث روح و طراوت تازه اي به مباحث قرآني بخشيده است. مفسران معاصر با توجه به رويارويي كه با مشكلات عصرجديد داشته اند در صدد برآمده اند در اين قالب از درون قرآن پاسخي براي آن مشكلات بيابند. استواري و استحكام اين نوع از تفسير مورد توجه مخاطبان بوده است. بنابراين اين شيوه نوين تفسيري در قالب چهره هاي مختلف آن، به صورت كلي مورد انتقاد برخي از متفكران اسلامي قرار داشته و نيازمند آسيب شناسي و نقد و دقت نظر است. بررسي مباني، منابع و قواعد مفسر در توسعه مدلول آيات ميزان متانت و استواري توجيهات مفسر را نشان مي دهد وارزش و اهميت اين شيوه تفسيري را در برابر محققان قرار مي دهد. پژوهش پيش رو، در صدد بررسي مبحث توسعه مدلول آيات در تفسير پرتوي از قرآن اثر آيت اله طالقاني«ره» است.در اين راستا، پرسش هاي ذيل مورد توجه قرار گرفته است: توسعه مدلول آيات به لحاظ كميت در تفسير پرتوي از قرآن چه جايگاهي دارد؟ مباني مفسر پرتويي از قرآن در بسط مدلول تعابير و آيات قرآن چيست؟ در رابطه با شيوه بسط مدلول آيات، چه نقدي بر مفسر پرتويي از قرآن وارد است؟ در اين پژوهش كه به روش توصيفي تحليلي و بر اساس مطالعه در منابع مكتوب و تأمل در انديشه ها و مباحث مطروحه و مرتبط با موضوع صورت گرفته است به دست آمد كه اين مفسّر قرآن در مجموع 52 مورد به بسط مدلول آيات يا واژه گان قرآن پرداخته و در اين خصوص از مباني مختلفي بهره برده كه عبارتند از: مباحث لغوي ، استدلال عقلاني، تاريخ، روايت، تجسّم اعمال، اطلاق واژه ها، سياق آيات، استشهاد قرآني، نگرش اجتماعي، تورات و قواعد صرف و نحو.

معنا شناسي واژگاني مساله اي است كه از دير باز مورد توجه زبانشناسان بوده است ، چون شناخت معناي دقيق واژه ها و بيان تعريفي جامع از آنها مي تواند پاسخ گوي بسياري از سوالات دانش پژو هان قرآني باشد، دانش معنا شناسي يكي از شاخه هاي جديد زبانشناسي است كه وظيفه بررسي معنا با رويكرد و مباني جديد را مورد مطالعه قرار مي دهد ، اين نوشتار واژه هاي " تبيين و تفصيل " را از جهت معنا و مفهوم از ديدگاه مفسران مورد ارزيابي و بررسي قرار مي دهد و اين امر با هدف دستيابي به معاني دقيق و توصيفي در بافت و سياق آيات قرآن با استفاده از روش توصيفي – تحليلي از نوع تحليل معنا شناسانه مورد بررسي قرار مي گيرد . در معنا شناسي به اصل اين دو واژه توجه شده است . هر دو واژه دچار تحول ، توسيع و تعميم معنايي شده اند در معنا شناسي توصيفي نيز ارتباط واژه هاي مربوطه با واژه هاي هم نشين و جانشين و هم معنا، تقابل معنايي، با هم آيي، بررسي شده كه مهمترين ويژگي واژگان در محور هم معنايي و تقابل معنايي با مفهوم مورد نظرو پيام آيه است، حاصل اين تحقيق آن است كه تبيين (باب تفعيل و مشتقات آن) داراي مفهوم روشنگري آشكار و صريح و بدون ابهام است. ودر آيات با سياق قيامت داراي معنا و مفهوم عينيت ظهور، ظهور تام و ... دارد و واژه تفصيل داراي معنا و مفهوم بيان و شرح جزييات دقيق است. تبيين بيشتر براي احكام و شرايع كتاب توسط خداوند و تفصيل بيشتر براي افراد و گروه ويژه و خواص بيان گرديده است، و فاعل تفصيل در همه آيات خداوند و در تبيين بيشتر فاعل خداوند و در مواقعي پيامبران و بعضي افراد مي باشد.

قرآن كريم، مهمترين منبع استنباط احكام شرعي است. بر اساس روايات موجود، امامان معصوم(ع) در موارد متعددي براي استنباط و بيان حكم فقهي به آيات قرآن استناد نموده اند. با توجه به جايگاه خاص اهل بيت(ع) در تفسير و تبيين آيات قرآن و بيان اصول و روش هاي استنباط از آن، شناخت و به كار بستن اين تعاليم، امري ضروري و داراي اهميت فراوان، در مسير اجتهاد فقيهان است. مطالعه و بررسي احاديث فقهي-تفسيري نشانگر آن است كه اهل بيت(ع) در استنباط و بيان احكام، علاوه بر آيات فقهي، به آيات اعتقادي، اخلاقي، تاريخي، علمي و قصه هاي قرآني استناد كرده اند و گستره ي آيات الأحكام را شامل مجموعه ي آيات قرآن دانسته اند. استنادات فقهي ائمه (ع) به قرآن را مي توان به دو دسته ي كلي تقسيم و بررسي نمود: دسته ي اول، استناداتي است كه بر اساس اصل «حجيت ظواهر الفاظ» و با توجه به معناي ظاهري و عرفي آيات انجام گرفته است. اين معنا براي هر كسي كه با لغت و قواعد زبان عربي آشنا باشد، قابل فهم و داراي حجيت است؛ هر چند ظهور معاني آيات براي همگان، به طور يكسان نيست و بر حسب نگرش و دانش افراد نسبت به قرآن، داراي مراتب متعددي مي باشد. دسته ي دوم، استناداتي است كه مبتني بر معاني باطني قرآن است كه فهم اين معاني براي همگان ميسر نيست و تنها اهل تدبر و راسخان در علم مي توانند به آن دست يابند. اين استنادات با شيوه هايي مانند: تفسير قرآن با قرآن، فهم دلالت هاي قرآني و استفاده از قواعد فقهي- اصولي انجام گرفته است. بررسي اين گونه از استنادات، نشانگر آن است كه امامان(ع) علاوه بر استفاده از قرآن در بيان احكام، به جنبه ي تعليم و ارا ئه ي طريق استنباط نيز نظر داشته اند. اقتباس و كاربرد اين اصول و روش هاي ارزشمند، مي تواند بسياري از مسائل و مشكلات موجود در استنباط احكام توسط فقيهان را حل نموده و نقش مهمي در راستاي پويايي فقه مبتني بر قرآن ايفا نمايد.

سوره الرحمن يكي از جذّاب ترين سوره هاي قرآن و مشهور به عروس قرآن است، كه محتواي اين سوره در بردارنده مطالب متنوعي از يادآوري نِعم الهي بر جن و انس از تعليم قرآن و بيان و خلقت آسمانها و زمين و درياها و نظم و تدبير حاكم بر عالم هستي، اِخبار از حادثه عظيم قيامت و رسيدگي به كردار جن و انس و سخن از بهشت هاي چهارگانه و احوال مقربان و اصحاب يمين و... است. دقت نظر در تفاسير فريقين و تحليل تطبيقي ديدگاه هاي مفسران ذيل آيات اين سوره از جمله اموري است كه به آن پرداخته نشده است؛ چه نتيجه حاصله از آن در كشف نقاط ضعف و قوت فريقين و شناخت نقاط اشتراك و افتراق آنها و مرزبندي دقيق و تفاوت هاي مبنائي آنها حائز اهميت است. در اين پژوهش، ديدگاه هاي تفسيري فريقين بر اساس روش توصيف و تحليل مورد توجه قرار گرفته است. بر اين اساس بعد از طرح پرسش و تحقيق و طي مقدمات و مراحل تحقيق، نقاط اشتراك و افتراق ديدگاه تفسيري فريقين مشخص شده است. بررسي و ارزيابي اين امر بيانگر آن است كه مفسران شيعه و اهل سنت با وجود اشتراك نظر در تفسير برخي از آيات سوره الرحمن، در تفسير بيشتر آيات اين سوره اختلاف و افتراق نظر دارند به ويژه در تفسير باطني يا تأويلي آيات، كه بر مبناي روايات ارائه شده است كه اين امر ناشي از تفاوت در مباني تفسيري آنها است.

سبك زندگي يكي از اساس ترين مباحث امروز است زيرا سبك هاي مختلف به جامعه عرضه مي شود و هر گروهي مي خواهد شيوه زندگي مد نظر خود را به جامعه تزريق كند براي اينكه افراد جامعه آگاهانه سبكي براي زندگي خويش برگزينند و زياني متوجه آنها نشود بايد تفكر پايه و اساس سبك زندگي شود تا هر چيزي كوكورانه پذيرفته نشود و قبل عمل به هر كاري خوبي و بدي آن سنجيده شود و عواقب آن بررسي شود. اين پژوهش در صدد تبيين نقش تفكر مادي و ديني در سبك زندگي است از آنجايي كه تفكر مادي فقط با محسوسات كار دارد با انكار خدا و معاد روبه روبه مي شود و مسلماً اين نوع زندگي كمبودهايي دارد چون در آن فقط نيازهاي جسماني در نظر گرفته شده و بعد روحاني انسان ناديده گرفته شده است، دنيا اصل قرار مي گيرد و افرد جامعه به دنياگرايي روي مي آورند و براي اينكه از زندگي دنيايي لذت ببرند به هر كاري دست مي زند ممكن است هر گونه جرم و جنايتي مرتكب شوند در تفكر ديني به تمام نيازهاي انسان در زندگي پاسخ گفته شده است و تفكر ديني داراي اصولي مانند : ايمان به خداي يگانه، نبوت و معاد است كه وجود اين اصول تمام اعمال و رفتار انسان را تحت تأثير قرار مي دهد . در قرآن كريم و روايات در باب تفكر و تعقل نكاتي بيان شده است بايد ديد كه تفكر ايده آل كه بايد مبناي سبك زندگي قرار بگيرد چه ويژگي هايي دارد. براي اين كار ويژگي هاي تفكري كه بايد مبناي زندگي شود بررسي شده است وآثاري كه از تفكري ديني متوجه سبك زندگي افراد جامعه مي شود مورد بررسي قرار گرفته است برآيند اين پژوهش نشان مي دهد كه تفكر مقوله جدايي ناپذير سبك زندگي ايده آل است و تأثير انكار ناپذيري بر زندگي مي گذارد و تفكري بايد مبنا قرار گيرد كه عاري از آفت هاي تفكر و مسائلي كه باعث ضعف تفكر مي شود باشد. تفكر ديني سبك زندگي توحيد محور را به جامعه مي دهد و انسان تمام اعمال و رفتارش براي رضاي خداوند صورت مي گيرد و چون در تفكر ديني معاد وجود دارد انسان دنيا را مزرعه آخرت و محضر خدا مي داند. به طوري كه در لحظه به لحظه زندگي ، پليسي دروني شاهد زندگي اوست هميشه براي جلب رضاي او تلاش مي كند.

مسلماً تمام اديان توحيدي داراي اصول مشتركي هستند از جمله دين مبين اسلام و مسيحيت كه حضرت عيسي(ع) در اسلام يكي از پيامبران اولوالعزم است و شباهت ها و همساني بسياري در هر دو كّتب آسماني ديده مي شود. نقطه اشتراك و متصل كننده دو دين حضرت عيسي(ع) مي باشد. با اينكه مشتركات فراواني با يكديگر دارند امّا راجع به حضرت عيسي(ع) تفاوت هاي ماهوي و دقيقي نيز باهم دارند كه اين تفاوت ها و اشتراكات در كتاب هاي مقدس هر دو دين به خوبي نمايان است.هم در قرآن كريم بيان حضرت عيسي(ع) آمده است و هم در كّتب مقدس مسيحيت. اما اصل وجودي حضرت عيسي(ع) يك چيز است و همانند پيامبران ديگر داراي رسالت و شريعت الهي مي باشد. اما در رابطه با مسائل پيرامون زندگي حضرت عيسي(ع) در دو كتاب قرآن و انجيل يوحنا، وجوه مشترك و متفاوتي ديده مي شود. البته مشتركات بين دو كتاب بيشتر از تفاوت هاي موجود بين آن دو است. در كل بايد گفت كه در چند مورد بيشتر داراي اختلاف نيستند از جمله مسائلي چون: ( فدا ، مرگ حضرت عيسي(ع) ، نسبت الوهي دادن به آن حضرت، و خرده اختلافاتي در رابطه با معجزات حضرت عيسي(ع) است.)كه ما در اين پژوهش با استناد به آيات خود همين انجيل يوحنا و ساير كُتب مقدس و همچنين آيات قرآن كريم وجوه تفاوت مذكور در اين پژوهش را در بوته نقد قرار داده ايم. امّا اگر با نگرش دقيق علمي ، پژوهشي به مسئله تطبيق بين وجوه اشتراك دو كتابِ انجيل يوحنا و قرآن كريم بپردازيم در مسائل زيادي با يكديگر مشترك اند ، كه اين اصول مشترك نشانگر اين امر مهم است كه هر دو كتابِ انجيل يوحنا و قرآن كريم داراي منشأ وحياني و الهي هستند.كه به مرور به تفصيل آن پرداخته شده است. از اين رو اين پژوهش با بررسي همه جانبه نقاط اختلاف انجيل يوحنا و قرآن كريم نكته ابهام انجيل يوحنا را به روشني هويدا نموده است. در اين پژوهش با مطالعه دقيق متن اين تو كتاب برابر سنجش تطبيقي محتواي هر دو كتاب راجع به حضرت عيسي(ع) با روش تحليل محتواي متون براي اثبات حقانيت قرآن كريم از كتاب هاي ديگر مسيحيت كه مورد وثوق مسيحيت است و همچنين آيان خود انجيل يوحنا و قرآن كريم استفاده گرديده است. از اين رو انگيزه ما در اين پژوهش رفع اختلافات و ابهامات بين مسيحيت و اسلام و بيان چهره واقعي حضرت مسيح(ع) به عنوان يك نبي الهي است. اين جستار بر اساس دو روش گرد آوري و تطبيق و تحليل انجام شده اس

يكي از مهمترين نيازمندي هاي انسان در زندگي، توجه به مطالبات روحي رواني اوست. بر اين اساس مفهوم فقر و غنا صرفا مربوط به نيازمندي هاي مادي و تأمين احتياجات تغذيه ، مسكن، مركب و... نيست بلكه توجه به نيازمندي هاي روحي و تغذيه و تأمين آنها موجب شكل گيري يك زندگي پرثمر، سودمند و شكوفا براي انسان در دنيا و به تبع آن در آخرت خواهد شد. از جمله نيازمندي هاي رواني انسان، امر مهم آبرو، حيثيت و وجاهت است. هرگونه خدشه و صدمه به انسان ر اين رابطه چه در بعد فردي و چه در بعد خانوادگي آثار و عواقب زيانبار و جبران ناپذيري را به دنبال دارد. بالعكس توجه و تأمين اين احتياج رواني و معنوي زمينه رشد و رونق زندگي فرد و اجتماع را دربر دارد. به خاطر همين اهميت بسيار براي موضوع «آبرو» و «آبرومندي» انسان و جامعه بشري است كه اين امر در آيات متعددي و به الفاظ گونه گون و در ابعاد متفاوتي مطرح گرديده است. روشن است كه به تناسب نژادها و انديشه ها و آداب و رسوم مختلف برداشت انسان ها از موضوع آبرومندي نيز متفاوت است. اما بايد دانست كه با توجه به اينكه خالق انسان و آيات قرآن يكي است مبتني بر همان كرامت و حرمت ذاتي كه خداوند در قرآن كريم براي انسان مطرح نموده و در راستاي تأمين يا حراست از آبرو و حيثيت انسان آموزه ها و تعاليمي ارجمند و بي نظيري مطرح شده است. بدين سان و با توجه به اينكه فطرت انسان ها بر مبناي حفظ و حراست از آبروي خويش شكل گرفته است، لازم است سيرورت انسان در بعد فردي و جمعي زندگي، براي حفظ روحيات مثبت خويش و تأمين امنيت براي آن بر اساس بسته پيشنهادي قرآن مشخص شود. از سويي اينكه قرآن كريم چگونه ابعاد مختلف وجودي انسان را براي سلامت و سعادت وي در نظر گرفته است؛ به گونه اي كه هيچ فرهنگ و تفكري قادر به ارايه چنين سبك دقيق و عميقي از حفظ شخصيت و شأن انسان و تأمين سلامت روحي رواني وي نيست، نيازمند بررسي مفصل و ارايه منظم است. خلاصه آنكه، ارائه، تبيين و تحليل مجموعه برنامه ها و تعاليم و آموزه هاي آشكار و نهان در آيات قرآن در ارتباط با مفهوم آبرو و احترام و وجاهت انسان جهت دستيابي به نتيجه اي درست و استوار در اين راستا ضروري مي نمايد در پرتو اين پژوهش به دست مي آيد كه: در قرآن كريم فضاي كلي قوانين مختلف سلبي و ايجابي به طور مستقيم با بحث حراست از آبروي انسان و در نهايت حفظ شخصيت و امنيت رواني او در

از جمله موضوعات مورد بحث در حوزه علوم قرآني، آيات متشابه لفطي است. مقصود از آن آياتي است كه بدون هيچ گونه تفاوت و گاه با تغييري اندك در ساختار صرفي يا ابدال و يا ساختار جمله، دوبار يا بيشتر در آيات قرآن تكرار شده اند. آثار ارزشمندي در گذشته و حال در اين زمينه پديد آمده كه در آنها با رويكرد بلاغي و ادبي و يا با استفاده از سياق و استمداد از علم لغت به بررسي علل اين تفاوت ها پرداخته اند. صاحبان اين آثار در صدد اثبات اين نكته بوده اند كه تكرار در قرآن وجود ندارد بلكه اين تكرار، ظاهري است و قصد و هدفي حكيمانه در آن نهفته است كه آن را از آيه يا آيات مشابه متمايز مي نمايد. فهم اين هدف و به تبع آن برگردان درست معناي مورد نظر از اين گونه آيات نيازمند نگاه تيزبين و آشنا با سياق قرآني، علم بلاغت، نحو و لغت است. اين دسته از آيات در زبان فارسي و از جنبۀ معناشناختي كم تر مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر بر آن بوده تا گامي هرچند كوچك و ناچيز در اين زمينه بردارد و به توصيف، تحليل و تطبيق انتقادي ترجمۀ شش تن از مترجمان فارسي قرآن كريم:( آيتي، خرمشاهي، شعراني، فولادوند، قمشه اي و مكارم) بپردازد. در اين جُستار به بررسي آن دسته از آيات متشابهي پرداخته شده كه داراي تفاوت هاي بسيار ظريفي با يك ديگر هستند و اين تفاوت ها قابليت برگردان دقيق به زبان فارسي را دارا مي باشند؛ مانند اختلاف در اسم و فعل، ماضي و مضارع، ابدال، تقديم و تأخير، مؤكد و غير مؤكد. برآيند اين پژوهش نشان مي دهد كه مترجمان يادشده معمولاً بدون توجه به تفاوت هاي ظريف موجود بين اين گونه از آيات، آن ها را به صورت يكسان ترجمه نموده و دقت كافي در اين امر را لحاظ نداشته اند. البته از ميان ترجمه هاي پيش گفته، ترجمۀ آقاي فولادوند در برگردان فارسي آيات متشابه موفق تر از سايرين بوده است.

امروزه كمتر كسي را مي توان پيدا كرد كه اندك مطالعه اي درزمينهٔ عرفان اسلامي داشته باشد، و نام ابن عربي و كتاب فصوص الحكم وي را نشنيده باشد. كتاب فصوص الحكم يكي از كتاب هاي مهم و ارزنده در عرفان نظري است كه ابن عربي آن را در 27 فص جمع آوري كرده است. بر اين كتاب شرح هاي زيادي نوشته شده است كه حاكي از اهميت و جايگاه ويژه اي است كه اين كتاب در عرفان، به خصوص عرفان اسلامي دارد. از مهم ترين شرح هاي كه بر اين كتاب نوشته شده است مي توان شرح جندي، كاشاني، قيصري، و خواجه پارسا را نام برد. يكي از فص هاي مهم اين كتاب فص شيثي مي باشد. در اصطلاح ابن عربي، شيث رمز همان وجود منبسطي است كه به نفس رحماني تعبير مي شود و نفس رحماني نشانگر مبدئيت و موجديت حق است كه بعد از مرتبه ي ذات يعني الاهيت مطرح مي شود. در اين فص موضوعات مهمي موردبحث و بررسي قرارگرفته است، كه عبارت اند از انواع عطاياي الهي، انواع سائلان، اقسام سؤال و درخواست، واقفان بر سرّقدر، چگونگي علم الهي، چگونگي تجلي خداوند بر بندگان و موضوع شفاعت در روز قيامت و از همه مهم تر مبحث «خاتم الاوليا». با بررسي اين موضوعات و مطابقت آن ها با قرآن و احاديث و روايات نتيجه گرفته شد كه گفته هاي ابن عربي در اين فص با احاديث و روايات مطابقت مي كند. هرچند در پاره اي از نظرات ابن عربي از آيات و روايات به صراحت نتوان مستندي يافت، وي مخالفت ندارد

امروزه كمتر كسي را مي توان پيدا كرد كه اندك مطالعه اي درزمينهٔ عرفان اسلامي داشته باشد، و نام ابن عربي و كتاب فصوص الحكم وي را نشنيده باشد. كتاب فصوص الحكم يكي از كتاب هاي مهم و ارزنده در عرفان نظري است كه ابن عربي آن را در 27 فص جمع آوري كرده است. بر اين كتاب شرح هاي زيادي نوشته شده است كه حاكي از اهميت و جايگاه ويژه اي است كه اين كتاب در عرفان، به خصوص عرفان اسلامي دارد. از مهم ترين شرح هاي كه بر اين كتاب نوشته شده است مي توان شرح جندي، كاشاني، قيصري، و خواجه پارسا را نام برد. يكي از فص هاي مهم اين كتاب فص شيثي مي باشد. در اصطلاح ابن عربي، شيث رمز همان وجود منبسطي است كه به نفس رحماني تعبير مي شود و نفس رحماني نشانگر مبدئيت و موجديت حق است كه بعد از مرتبه ي ذات يعني الاهيت مطرح مي شود. در اين فص موضوعات مهمي موردبحث و بررسي قرارگرفته است، كه عبارت اند از انواع عطاياي الهي، انواع سائلان، اقسام سؤال و درخواست، واقفان بر سرّقدر، چگونگي علم الهي، چگونگي تجلي خداوند بر بندگان و موضوع شفاعت در روز قيامت و از همه مهم تر مبحث «خاتم الاوليا». با بررسي اين موضوعات و مطابقت آن ها با قرآن و احاديث و روايات نتيجه گرفته شد كه گفته هاي ابن عربي در اين فص با احاديث و روايات مطابقت مي كند. هرچند در پاره اي از نظرات ابن عربي از آيات و روايات به صراحت نتوان مستندي يافت، وي مخالفت ندارد

امروزه تفسير نوين قرآن با محوريت معنا شناسي نياز مبرم پژوهش هاي قرآني است. با اين روش مي توان به لايه هاي بافت دروني قرآن پي برد و دلالتهاي آن ها را بهتر فهميد. از آن جايي كه معنا شناسي در حوزه دانش زبان شناسي قرار دارد يكي از بهترين روش ها براي تفسير و تأويل استوارتر آيات قرآن كنكاش زبان شناسانه در باره آنها است.اين پژوهش بر مبناي همين انديشه به بررسي معني شناسي يكي از واژه هاي برجسته قرآن؛ يعني واژه « سلطان » پرداخته است. تلاش گرديده با استخراج حوزه هاي معنايي آن و تحليل آنها ، چگونگي تنوع و نيز استواري معاني واژه سلطان در آيات مشتمل بر اين واژه ارائه گردد . بدين منظور، پس از تحليل لغوي اين واژه و دقت و درنگ در سير تاريخي آن ، آيات قرآن و روايات شيعه مورد بررسي قرار گرفته و با تحليل آنها بر مبناي تفاسير و شروح و كشف ارتباط بين سور و آيات مبتني بر اين واژه ، شبكه معنايي اين واژه استخراج گرديده است كه عبارتند از: دليل و برهان ، قدرت و سلطه فكري و ظاهري(مادي) معجزه و سند حقانيت و آنچه بيانگر وحي و ارتباط سماوي باشد و به ندرت به معناي عذر و بهانه نيز استعمال شده است. واژه سلطان در روايات شيعي گوياي آن است كه اين واژه علاوه بر دربرداشتن اشتراك معنايي بسيار با مفهوم سلطان در آيات قرآن،در مواردي نيز داراي مفهوم سياسي است.حال آنكه اين معنا در آيات قرآن براي واژه سلطان به طور مستقل نيامده است .از رهگذر اين پژوهش به دست آمد كه براي درك مفهوم استوار مفردات و مصطلاحات قرآني ، عواملي مانند: توجه به سنت معصومين(ع) در قالب روايات و ادعيه ، توجه به معناي وضعي و طبيعي الفاظ ، تحليل شرايط زبان شناختي بستر نزول، شناخت زبان وي‍‍‍‍ژه قرآن و تشكيل شبكه معنايي واژگان امري ضروري است.

اين تحقيق بر آن است تا به صورت عصري و كاربردي مطالب و تعاليم راه گشا و انسان ساز قرآن را در برابر ذهن و ضمير مخاطبان و دوستداران قرآن قرار دهد. منظور از تفسير عصري يا مطالعات عصري پيرامون قرآن كريم، ارائه آموزه هاي قرآن منطبق بر تقاضاها ، مشكلات و احتياجات روز است به تعبير ديگر منظور تفسير روزآمد از قرآن است. ما براي نمونه سوره هايي (نساء، لقمان، نور، فرقان، انسان، حجرات) را كه بيشتر سبك و سياق اخلاقي و اجتماعي داشتند انتخاب نموده و با بررسي نمونه هايي از آيات آن كه بيشتر مفاهيم كاربردي از آن قابل استنباط است، نشان داده ايم كه در آيات قرآن، برنامه هاي عملي و كاربستي براي جهت دهي رفتار فردي و اجتماعي بشر ارائه شده است و آموزه هاي قرآن، با وجود نزول آن در حدود پانزده قرن پيش، قابليت اثرگذاري مثبت در زندگي كنوني بشر را دارا بوده و تعاليم آن ، قابليت ارائه منظم، موضوعي و راه گشا در همه ابعاد مختلف زندگي انسان را دارد.ارائه آموزه هاي عملي و كاربردي و رفتاري قرآن كريم به صورت روزآمد و كارآمد از ويژگي هاي اين پژوهش بوده و تعاليم قرآن در همه ابعاد فردي، اجتماعي، فرهنگي و ... مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش پيش رو با روش توصيفي- تحليلي و با مراجعه به منابع مكتوب(كتاب، مقاله و...)و استفاده از نرم افزارهاي قرآني، حديثي، اسلامي و منابع اينترنتي صورت گرفته است

اين پايان نامه با عنوان استضعاف فكري در قرآن و روايات به صورت تحليلي توصيفي جمع آوري شده است. در ابتدا مفهوم لغوي و اصطلاحي استضعاف فكري بررسي شده است در ادامه با بيان آياتي از قران استضعاف به انواع مختلف سياسي . اقتصادي عملي و فكري تقسيم شده است . سپس با استناد به چند روايات مراتب و درجات استضعاف فكري بيان شده است. سپس عوامل مختلف استضعاف فكري بيان شده است كه اين عوامل عبارت اند از: باديه نشيني.ضعف تبليغاتي.اختلاف در دين به وسيله علما . عوامل زيست محيطي، فقر اقتصادي، خاموشي فطرت و استكبار. در ادامه عناوين رفع تكليف هجرت.احتمال رفع عذاب .محروميت از فوايد جهان بيني و ايدءولوژي صحيح. خرافه گرايي. محروميت از فوايد كاركردهاي دين. رشد تسليم پذيري و جمود به عنوان آثار استضعاف فكري معرفي شده اند. درپايان راه هاي مبارزه با استضعاف فكري بر رسي شده است كه براي مقابله با آن: جهاد، تقويت تبليغات جهاني دين، برگزاري مناظره، عبرت و سير و سفر پيشنهاد شده است