Karam Siyavoshi

یکی از مناقشاتی که اخیراً درباره ماهیت دین اسلام، شخصیت پیامبر اسلام(ص) و قرآن کریم، مطرح شده است، ادعاها و انتقاداتی است که رابرت اسپنسر ، نویسنده‌ی آمریکایی و از پرکارترین فعالان پروژه‌های اسلام‌هراسی، در قالب کتب و مقالاتی ارائه و منتشر نموده است. اگرچه آثار اسپنسر را نمی‌توان دارای اعتبار علمی بالایی دانست، اما از آنجایی که او یکی از شاخص‌ترین شخصیت‌های فعال در زمینه‌ی پروژه‌های ضداسلامی و اسلام هراسی به شمار رفته، ادعاهای وی با حمایت برخی رسانه‌های آمریکایی و صهیونیستی به طور گسترده تبلیغ و منتشر می‌شود، ارائه‌ی نقد علمی بر آثار منتشر شده از سوی وی ضروری می‌نماید. از جمله آثار اخیر اسپنسر که نقد و تحلیل آن (مباحث قرآنی کتاب)، محور و موضوع اصلی این پژوهش قرار گرفته است، کتاب «آیا محمّد [ص] وجود داشت؟» می‌باشد. در پژوهش حاضر که با روش توصیفی، تحلیلی انتقادی انجام گرفته است، با مداقه در ادعاهای مطروحه، مبنا و منابع مورد استفاده‌ی نویسنده‌ و با بهره‌گیری از منابع معتبر تاریخی و روایی و مطالعه‌ی یافته‌های علمی سایر محققان در این زمینه، سستی آن ادعاها و غیرعلمی بودن نتایج حاصله آشکار می‌گردد. نتیجه پژوهش بیانگر آن است که هدف اصلی اسپنسر در طرح مباحث قرآنی کتاب خود، عمدتاً در گستره‌ی موضوعات تاریخی مانند تلاش برای اثبات اتهام راهیابی تغییر و تحریف در متن اصلی قرآن، ادعای وجود منابع غیروحیانی برای قرآن به ویژه با تاکید بر الهام‌گرفتن آن از کتب عهدین و نیز طرح موضوعات زبان‌شناختی مانند مناقشه در ماهیت عربی زبان قرآن و نهایتاً دفاع از فرضیه‌ی عدم اعتبار قرآن از جنبه‌های مختلف است. سایر موضوعات مطرح شده از سوی اسپنسر که عمدتاً مشتمل بر شبهاتی در زمینه‌ی علوم قرآنی مانند فرضیه‌ی ارتباط مسائلی هم‌چون اختلاف قرائات، نسخ، متشابهات قرآن و...با تحریف قرآن، شبهات کلامی مانند اتهام فراموشی آیات قرآن توسط پیامبر(ص)، شبهات تاریخی مانند اتهام سستی ورزیدن پیامبر(ص) در حفظ و نگهداری دقیق الفاظ و قرائت اصلی قرآن، مسائل و مشکلات مربوط به زمان و چگونگی جمع قرآن، فرضیه‌ی عدم وجود اسناد تاریخی از قرآن و تلاش برای خوانش سریانی قرآن کریم، ایجاد شبهات تفسیری از طریق تفسیر به رأی قرآن در موارد متعدد و تلا‌ش‌های تکلف‌آمیز برای تطبیق مفاهیم قرآنی با آموزه‌های مسیحی است و دیگر موضوعات فرعی مطرح شده، در واقع، فرع بر آن عناوین اصلی می‌باشند. ادعاهای اسپنسر عمدتا با گزینش روایات معتبر و غیرمعتبری که به نوعی قابلیت بهره‌برداری در راستای اهداف کتاب را داشته‌اند، صورت گرفته و در مواردی با استناد به آثار هم‌فکران خود و مباحث قدیمی و رنگ‌باخته‌ی مطرح شده از سوی آنان، بدون توجه به ردیه‌های علمی موجود بر آن آثار، به بیان ادعاهای خود و دفاع از آن‌ها پرداخته است. وی در این زمینه، کمترین توجهی به دستاوردهای جدید سایر پژوهشگران و دانشمندان نداشته است.

یکی از مؤلفه های حائز اهمیت در مطالعات قرآنی، بررسی معنی دقیق واژگان قرآن کریم است؛ چنانکه از دیرباز تاکنون مطالعات بسیاری در این خصوص صورت گرفته است. به ویژه در دوران معاصر به علت گسترش علوم زبانی و پیدایش نظریه های متعدد معناشناسی، یافته های بسیاری در این زمینه ارائه شده که توانسته در فهم واژگان قرآن و انتقال مفهوم اصلی آیات، نقش مؤثری ایفا نماید. یکی از واژگان پربسامد قرآن کریم، واژه ی «نفس» است. بررسی ها نشان می دهد که کلمه نفس و مشتقات آن 298 بار در قالب های گوناگون صرفی در آیات قرآن به کار رفته است، که معانی مختلفی را نیز در بر دارد. بررسی ترجمه این واژه و مشتقاتش در ترجمه های برگزیده(مکارم شیرازی، فولادوند، خرمشاهی، گرمارودی، انصاریان، صفوی)، هدف اصلی پژوهش حاضر است که به روش توصیفی – تحلیلی انجام شده است. نتایج نشان داد که نفس در قرآن کریم در معانی متعددی چون روح و روان انسان، جان و حیات انسانی، نفس واحد، هوای نفس، و برای تأکید به کار رفته است. در برخی از آیات قرآن این واژه به معنای مضاف الیه و یا معنای خودش استعمال شده است. در برخی از آیات نیز به شخص انسانی(انسان مرکب از جسم و روح) یا سلسله مراتب نفس(چون نفس اماره ،لوامه و مطمئنه) اشاره دارد. از میان همه این موارد، استعمال نفس در تعدادی از آیات قرآن(حدود 40 مورد) نیاز به درنگ و دقت بیشتری دارد و نباید به سادگی از کنار آنها گذشت. بررسی ترجمه های ارائه شده از سوی مترجمان منتخب در باره این موارد نشان داد در برخی از موارد تفاوت آشکاری بین ترجمه های مذکور در باره معنا یا مصداق واژه نفس وجود دارد. در برخی از مواقع مترجمان به معنای تحت الفظی آیه اشاره و از معنای صحیح و مقصود اصلی آیه غافل بوده اند که با تأمل بیشتر و با مراجعه به تفاسیر معنای دقیق تر و مناسب تر آیه استخراج گردید. در برخی از موارد واژه نفس در برخی ترجمه به درستی ترجمه شده و در مابقی دقیق و صحیح نیست که در بخش نقد و بررسی هریک از آیات در این رابطه توضیح داده شده و ترجمه صحیح تر پیشنهاد گردیده است.

یکی از مسائل مهمی که در چند قرن اخیر به ویژه پس از انقلاب صنعتی مورد توجه قرار گرفته، مسئله فرهنگ است. در این میان طبیعت نیز به عنوان یکی از عوامل مؤثر و نقش آفرین در ساخت فرهنگ، زندگی بشری را تحت تأثیر خود قرار داده است. طبیعت در قرآن مورد توجه بوده است؛ چنانکه نام تعدادی از سوَر قرآن کریم به حیوانات اختصاص یافته و نام اجزاء و ابعاد طبیعت به کرات در آیات قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی ارائه شده است به تبیین گونه های مختلف موجود در طبیعت پرداخته شده تا بدین هدف و مقصود نائل آییم که ارتباط بین انسان و طبیعت بسیار نزدیک است و تحت تأثیر یکدیگر قرار دارند. تأثیر طبیعت بر انسان بیش از همه متوجه فرهنگ انسان است. موارد و نمونه هایی از فرهنگ متعالی را که در اثر همزیستی با طبیعت برای انسان رخ داده تبیین نموده ایم. از جمله نتایجی که در این پژوهش حاصل شده اینست که طبیعت منشاء خلاقیت های انسان است. از موارد فرهنگی متعالی که در اثر همزیستی با طبیعت برای انسان حاصل است می توان به موارد چون: فرهنگ نظم پذیری و اطاعت از قوانین آفرینش، در حیطه عبادی و اخلاقی مانند معرفت خدا، معاد و اعتقاد به روز رستاخیز و مهیا شدن برای آن روز، فرهنگ مدیریت زمان، فرهنگ شاد زیستن که در اثر زندگی کنار گیاهان و درختان برای انسان حاصل می شود و... اشاره کرد.

نهج البلاغه پس از قرآن کریم مهم ترین و کامل ترین کتاب برای راهنمایی بشریت است؛ چنانکه می توان بسیاری از رهنمودهای آن را در زندگی عینی و واقعی به کاربست. در این پژوهش که با هدف «بررسی تطبیقی معارف تربیتی نهج البلاغه بر تجربیات عملی زندگی انسان در حکمت های نهج البلاغه» انجام یافته، تلاش شده تا نشان داده شود که بخشی از سخنان گهربار امام علی علیه السلام نشأت گرفته از تجربیات و واقعیات زندگی بشری است و نه آنکه حتماً الهام شده از جانب وحی و آسمان باشد بلکه امام با توجه به آگاهی های خود از تجربیات زیسته زندگی بشری این آموزه ها را با بیان نافذ و مؤثر خویش برای بهرمندی و به کاربستن توسط مخاطبان و مؤمنان مطرح نموده است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی نوشته شده و تاکنون پژوهشی با این رویکرد ارائه نشده است. نتایج به دست آمده از حکمت های گزینش شده و موارد بررسی شده در این پژوهش بیانگر آن است که سخنان امام کاملاً منطبق بر تجربیات زندگی بشری می باشد و هیچ گونه ناسازگاری و عدم انطباقی در این زمینه مشاهده نشد. براین اساس منشأ تجربی بودن و واقعی بودن این سخنان و حکمت های امام(ع) ثابت می گردد و کاربست آنها برای زندگی فردی و جمعی دوستداران تعالیم اسلامی و آموزه های علوی به صورت جدّی سفارش می گردد.

ﯾﮑﯽ از ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﻗﺮآنﭘﮋوﻫﯽ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ، ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﮔﺮاﯾﺶ ﺗﻔﺴﯿﺮ‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن، ﻣﻔﺴ‬ﺮان ﺑﻪ ﭘﯿﺎمﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ. اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺶ‬ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻔﺴﯿﺮی ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ آﻣﻮزهﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺮآن را در ﻣﺘﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم ﻗﺮار دﻫﺪ ووﯾﮋﮔﯽ ﻣﻬﻢ آن، اﯾﺠﺎد ﺗﺤﻮ‬ل در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن از ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﺟﻤﻊاﻧﺪﯾﺸﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ‬ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﮐﻠﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ. از جمله مفسرانی که تفسیر خود را با این گرایش ارائه داده اند؛ محمد جواد مغنیه و احمد مصطفی مراغی می باشند. تحقیق حاضر با استفاده از داده های کتابخانه ای و تحلیلی-توصیفی آنها و با هدف تبیین مبانی، روش ها و مباحث اجتماعی در تفاسیر الکاشف و المراغی نگارش شده است. یافته های تحقیق نشان داده که دو مفسر به طور مستقیم از مبانی تفسیر اجتماعی خود سخن به میان نیاورده اند اما با کاوش در بین مطالب تفسیری کتب ایشان می توان این مبانی را استخراج نمود که از جمله آنها؛ جامعیت قرآن کریم در زمینه پاسخگوئی به نیازهای هدایتی و اصالت جامعه در برابر اصالت فرد در تعالیم قرآن کریم، می باشد. از دیگر یافته های تحقیق این است که هردو مفسر تحت تاثیر شرایط جامعه ای که در آن زندگی می کردند، اقدام به ارائه تفسیری نموده اند که پاسخگوی نیازهای نسل حاضر بوده لذا اقدام به تبیین مباحث اجتماعی از جمله نقش خانواده و جامعه در هدایت فرد و روابط صحیح امور اقتصادی و سیاسی در جامعه، نموده و بیان داشته اند که هدف نهایی از نزول قرآن کریم ایجاد جامعه مطلوب می باشد و این مسلمانان هستند که درصورت برقراری ارتباط با قرآن کریم و مومن بودن، می توانند به این هدف مطلوب نائل گردند. «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ»(آل عمران/139).

خداوند متعال در قرآن کریم از عواملی نام برده است که زمینه ساز جلب یاری او می شود و همچنین از انجام اموری را زمینه ساز محرومیت از نصرت و رحمت خویش دانسته است. بنابراین با آشنایی با عوامل جلب و جذب نصرت الهی می توان همچنان، یا بیش از پیش از عنایات حق تعالی بهره مند شد و با درک درست نسبت با عوامل نصرت سوز می توان زمینه های محرومیت از لطف الهی را پشت سر نهاد. این پژوهش بر آن است که با ژرف نگری و نگاهی جامع دو دسته عوامل پیش گفته را از آیات قرآن استخراج نماید، سپس با رویکردی اجتماعی آثار تحقق یا عدم تحقق این عوامل را در جامعه تحلیل شود. تاکنون تحقیقی با این عنوان و رویکرد ارائه نگردیده است. نتیجه به دست آمده در این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است، نشان می دهد که در میان عوامل گوناگون جلب نصرت الهی، عواملی چون:احسان، استغاثه، پرداخت زکات، تبعیت از هدایت گری های الهی، امداد دین خدا، امر به معروف و نهی از منکر، هجرت و .... شاخص اند. همچنین در میان عوامل گون گون دفع کننده رحمت و نصرت الهی، "ستمکاری و دست در دست ستمکاران داشتن، استکبار، استهزاء آیات الهی و اعراض از آنها، دنیا طلبی، بازیچه قرار دادن دین، نفاق و مصلحت گرایی، آواره سازی انسان ها، عهدشکنی و...." از جمله امور شاخصی است که باعث زوال و انحطاط جوامع بشری در طول تاریخ شده است.

دین و قدرت؛ عنوان نظریه جدید عبدالکریم سروش درباره نسبت دین و قدرت است که طی آن رشد دین را در سایه قدرت و دیگر معارف بشری امکان پذیر می داند. در مطاوی این نظریه سروش قرآن را کتاب بیم و ترس نام نهاده که حاصل تجربه پیامبر اسلام(ص) بوده لذا جنبه های ترسناک در آن بیشتر از جنبه های رحمانی است. به باور او دین یک قدرت است که با تعامل با دیگر قدرت ها به تثبیت خود می پردازد. او معتقد است پیامبر اسلام(ص) عامدانه و آگاهانه از قدرت و اقتدار برای حفظ اسلام و سرزمین های اسلامی استفاده می کرد و ویژگی اقتدارگرایی پیامبر(ص) مورد تأیید قرآن نیز هست. در این پژوهش ضمن تبیین مبحث اقتدار و تفاوت آن با اقتدارگرایی به ترسیم الگوی اصیل حاکمیت اسلامی و تبیین سیره صحیح حکومت پیامبر اسلام(ص) و تفاوت ماهوی آن با انگاره اقتدارگرایی پرداخته شد و اتهام جنگ طلبی و عدم تحمل مشرکین و اصل بودن اسلام (به معنی تسلیم در برابر قدرت پیامبر) نه ایمان، مورد نقد و بررسی قرار گرفت. نتیجه آنکه نظریه دین و قدرت که با استفاده از تعابیر جدید به توصیف پدیده ای کهن پرداخته، دین اسلام را به صورت یک بُعدی، مورد توجه قررا داده و تفسیر نادرست و غیر جامعی از آیات و معارف قرآنی ارائه نموده است. این نظریه با استناد به روایات ضعیف، و مبتنی بر ضعف پژوهش های تاریخی و عدم توجه به سیره صحیح پیامبر اسلام(ص) شکل گرفته است.

دو شرح ابن میثم بحرانی و ابن ابی الحدید بر نهج البلاغه از جمله برجسته ترین شرح های نهج البلاغه هستند. با توجه به وجود ارتباط میان خطبه های نهج البلاغه با قرآن کریم در لفظ و محتوا، دو شارح مذکور جهت شرح نهج البلاغه از آیات قرآن استفاده کرده اند. این پژوهش با هدف یافتن نقاط اشتراک و اختلاف دو شارح در استناد به قرآن کریم با روش توصیفی-تحلیلی انجام شد. دیدگاه ها و استنادات قرآنی ابن میثم بحرانی و ابن ابی الحدید در 55 خطبه از نهج البلاغه با موضوعات اعتقادی، سیاسی و اخلاقی مورد بررسی قرار گرفت، سپس این دیدگاه ها در دو بخش «اشتراکات» و «اختلافات» به صورت تطبیقی دسته بندی و تحلیل شد. همچنین ارتباط یا عدم ارتباط استناد قرآنی صورت گرفته توسط دو شارح نیز مورد نقد و بررسی قرار گرفت و نقاط پنهان از نظر ایشان در استناد به قرآن بیان شد. از جمله نتایج این پژوهش توفیق بیشتر ابن میثم بحرانی در استناد فراوان تر و صحیح تر به آیات قرآن، خروج متعدد ابن ابی الحدید از سیر موضوع خطبه ها و دخالت دادن عقاید مذهبی خاص معتزله در تبیین معنای عبارات نهج البلاغه، کاستی و کوتاهی هر دو شارح در استناد به قرآن کریم در اغلب خطبه های سیاسی و استنادات غیرمرتبط با موضوع خطبه در برخی از خطبه های اعتقادی و اخلاقی است.

یکی از شاخصه های کلام معصومان (ع) مستند و مبتنی بودن بر آیات قرآن کریم است. سخنان و خطبه های حضرت زهرا (س) هم به عنوان یکی از 14 معصوم (ع) ، دارای همین ویژگی است. پژوهش حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است به بررسی مستندات قرآنی سخنان حضرت فاطمه (س) در حوزه های مختلف معرفتی و به تبیین چگونگی مستند بودن آن سخنان به آیات قرآن، نیز به تحلیل قرآنی آن روایات می پردازد . از رهگذر این پژوهش به دست می آید که سخنان حضرت فاطمه (س) به گونه های مختلف مبتنی بر آیات قرآن کریم بوده و به عبارت دیگر تفسیری بر آیات قرآن کریم به شمار می آید. سخنان حضرت فاطمه (س) در حوزه های گوناگون معرفتی از جمله در حوزه اخلاق اجتماعی نظیر خوشرویی، انفاق، صله رحم، امر به معرف و نهی از منکر، حجاب و حیا و... مستند بر آیات قرآن کریم است. چنانکه در موضوع اخلاق خانوادگی نظیر همسرداری شایسته مانند نحوه صدا زدن همسر، جملات محبت آمیز، اطاعت از همسر و... رفتار اخلاقی و اسلامی با فرزندان، احسان با ایشان و تربیت دینی فرزندان -که از اصول تربیت خانوادگی در سنت و سیره آن حضرت است- نیز اصول مطروحه در سخنان وی به صورت ویژه ای در قرآن کریم مورد توجه قرار گرفته است. خطبه فدکیه آن حضرت نیز دارای مستندات قرآنی بسیاری در حوزه های اصول دین، بیان حکمت احکام، بیان فلسفه نزول اسلام و... می باشد. در خطبه مشهور به عیادت نیز جلوه هایی از آیات قرآنی در سخنان آن حضرت در حوزه هایی چون ثمرات ایمان، نفی ظلم و دفاع از ولایت می توان یافت.

شیواترین ابزار بیان و انتقال مفاهیم و انگاره های مورد نظر، روایت و به تصویر کشیدن وقایع در قالب قصه است که اهداف بسیاری با خود به همراه دارد. قصه های متون وحیانی در ورای قالب داستانی خود، اهدافی همچون پندآموزی را به دنبال دارند. این پایان نامه در راستای تحلیل عناصر هنری داستان های مشترک در متون مقدس تورات و قرآن، با روش تحلیل تطبیقی خُرد سامان یافته است و با استفاده از روش های جزئی دانش نشانه شناختی، داستان های آفرینش آدم (ع)، طوفان نوح (ع)، یوسف (ع) و معجزات موسی (ع) را در این دو کتاب مقدس مورد واکاوی قرار داده است. بررسی مورد نظر نشان می دهد هر چند روند کلّی عناصر هنری داستان ها در هر دو روایت به لحاظ انسجام و ترتیب حوادث و وقایع تقریبا مشابه است؛ اما تفاوت هایی در نحوه پردازش هنری داستان ها از جمله بیان هنرمندانه در پیرنگ، تنوع در گفت و گوها، تفاوت در زوایای دید داستان، حوادث و کشمکش های گوناگون و صحنه پردازی های متفاوت شامل اشاره بیش از حد به جزئیات زمانی و مکانی در متن تورات و عدم اشاره دقیق قرآن به مکان و زمان، در قصص مشترک مورد بررسی در دو روایت وجود دارد. همچنین باید گفت قرآن کریم در ماورای بیان قصص، اهدافی تربیتی و هدایتی را دنبال می کند؛ اما در روایت توراتی اهداف هدایتی کمتر به چشم می خورد و بیشتر به جزئیات تاریخی و داستانی تأکید شده است.

صلح از مباحث عصری و مورد نیاز جامعه است که نوع نگاه اسلام، به آن ایجاب می نماید تا محققان، درباره آن با تأمل وارد نصوص و منابع اسلامی شده و نگاه دقیق و جامع اسلام را به دور از هرگونه افراط و تفریط و حب و بغضی تبیین و ارائه نمایند. این پژوهش در زمینه نقد و تحلیل روایات صلح با تأکید بر"کتاب الصّلح" صحیح بخاری انجام شده و هدف از آن دستیابی وتطبیق آراء مفسرین با روایات، طرح وجوه مشترک احادیثِ "کتاب الصّلح" با احادیث معتبر شیعی، شناخت لغزشگاه های احادیث مطرح شده در حوزه متن و سند و ترویج تعالیم اسلامی با محوریت صلح است. در ارتباط با موضوع خاصِ«کتاب الصّلح صحیح بخاری» تاکنون تحقیق مستقل و مفصلی ارائه نشده است. شیوه این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و روش گرد آوری اطلاعات آن، کتابخانه ای واسنادی بوده واز منابع مکتوب، نرم افزارها وسایت های علمی گوناگون استفاده شده است. نتیجه به دست آمده در این پژوهش بیانگر آن است که در اسلام گسترش صلح و مسالمت و حل اختلافات میان مسلمانان از امور بسیار با اهمیت است. در روایات اسلامی، صلح در سه حوزه؛ خانوادگی، جامعه اسلامی و جامعه جهانی، تبیین گردیده و احادیث فراوانی از معصومین(ع) در این رابطه نقل شده که علاوه بر تفسیر آیات صلح در قرآن، بیانگر اولویت صلح در جامعه اسلامی است. نکته دیگر آنکه هرچند طرح مبحثی به نام کتاب صلح در صحیح بخاری امری قابل تحسین و نوآورانه بوده است چنانکه حتی پس از بخاری از جانب دیگر جامعان روایات فریقین تکرار نشده است! لکن به لحاظ محتوای روایاتی که بخاری در کتاب الصّلح در صحیح خود ذکر کرده می توان گفت: بسیاری از احادیث "کتاب الصّلح" با عناوین ابواب آنها ناسازگار و غیر مرتبط هستند. نیز پراکندگی و آشفتگی در طرح روایات، بسیار قابل توجه است. علاوه بر آن برخی از روایات مطروحه از نظر متن یا سند مخدوش می باشند که با تطبیق برآیات قرآن و احادیث معتبر، مشکلات محتوایی آنها آشکار می گردد.

قرآن به عنوان آخرین پیوند میان زمین و آسمان ، اقتضا می کند که در خور هدایت نوع بشر باشد، تا زمانی که این نوع، حق موجودیت داشته باشد، اما گروهی از متفکران - و با گسترش جنبه مادی عرصه توسعه ـ تصور می کنند که چنین کتابی، اعتبار خود را به تدریج از دست می دهد و برخی دیگر از توسعه سبک های زندگی در آینده می ترسند ، به گونه ای که متن قرآنی نتواند با اوضاع آینده همگام شود. موضوع (قرآن کریم و اعتبار آینده آن - مطالعه ای در دو بعد دوراندیشی و دینداری آن) مطرح شده تا اثبات کند که قرآن نه تنها گذشته و حال را شامل می شود؛ بلکه آینده را نیز در بر می گیرد. این امر با بهره گیری از شواهد گوناگونی است که در کتب اصول ، فقه ، منطق و فلسفه توضیح داده شده است و همچنین از منابعی که در زمینه قرآن و علوم آن نوشته شده ، کمک گرفته است. پژوهشگر به این نتیجه رسیده است که قرآن کریم دارای اصولی است که آن را قادر می سازد در زمان و مکان ، هر قدر هم که ویژگی ها و شکل های آن تغییر کند، بگنجد.

شناخت روش های مورد تائید برای پاسخ به شبهات در عصر ما که سیل شبهه ها آحاد مختلف جوامع دینی را تهدید می نماید، امری ضروری است. سیره اهل بیت(ع) در طول 250 سال حیات نورانی ایشان منبع قابل اعتماد و ارزشمندی برای دسترسی به پاسخ های ایشان در مقابله با شبهات مختلف است. این پژوهش از میان تعداد زیاد روایات در منابع شیعه، به جست وجوی شبهات مطرح در عصرهای مختلف و پاسخ های اهل بیت(ع) به این شبهات پرداخته است. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی و با رویکرد تحلیل داده های جمع آوری شده، به دسته بندی و تدوین ویژگی ها، روش های دفع و رفع شبهات مبادرت نموده است. تنوع پاسخ های اهل بیت(ع) به شبهات نشان دهنده توجه ایشان به انواع مخاطبان و لحاظ نمودن شرایط مخاطب در اختیار روش مناسب است. ازجمله بارزترین ویژگی های روش معصومان(ع) در پاسخ به شبهات عبارت اند از: تکیه پاسخ دهنده به مشترکات اعتقادی با مخاطب، ابراز احترام و شفقت و عدم تحقیر و توهین و تحریک، درک شرایط مخاطب و توجه به خاستگاه شبهه، توجه به سطح مخاطب، توجه به نقاط مثبت طرف مقابل ، عدم تحلیل و نقد مخاطب و ... اهل بیت(ع) قبل از بروز شبهات دست به کار شده و روش هایی را برای دفع شبهات در پیش گرفته اند که ازجمله مهم ترین آن ها مواردی چون: ترک مجالست با اهل معاصی و اشرار، شناخت جاهلان عالم نما، تبیین و حفظ مرزهای دوستی و دشمنی، رجوع به امام، تفقه در دین ، دشمن شناسی و ... می باشد. همچنین معصومان(ع) برای شرایط بروز شبهه نیز بهترین روش ها را برای پاسخ در پیش گرفته اند که برخی از بارزترین آن ها ازاین قرارند: استفاده از مقبولات طرف مقابل، نشان دادن تنافی در عقاید و یا اعمال طرف مقابل، رد مبانی و فرضیات شبهه، برهان خلف، استدلال به وقوع، تمثیل، ارجاع به محسوسات، احتیاط عقلی و ... ازآنجاکه شبهه حاصل اختلاط حق و باطل است، پس راهبرد اصلی اهل بیت(ع) در تمامی روش های مقابله با شبهه نیز عبارت است از: «تجزیه بخش های حق و باطل و حمله به بخش باطل شبهه»

شناخت سنّت های الهی از جمله مسائل مورد توجه دین پژوهان است که ضرورت آن را می توان در تأکید کتب آسمانی بر آگاهی از سنّت های الهی و تأثیر به سزای این شناخت بر سبک زندگی فردی و اجتماعی جهت ساخت جامعه برتر دینی دانست. پژوهش حاضر، از میان اقسام گوناگون سنّت های الهی، به بررسی آن دسته از سنّت هایی پرداخته که منوط و مقیّد به کردار و رفتار انسان می باشند. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی سنّت های مقیّد در کتب آسمانی پیشین (عهد قدیم و عهد جدید) و نمایاندن وجوه اشتراک و تمایز آنها با سنّت های مقیّد در قرآن کریم است. این پژوهش به شیوه توصیفی و با رویکرد تحلیل تطبیقی سامان یافته است. تاکنون پژوهشی به صورت جامع و مستقل به مبحث سنّت های الهی در عهدین و قرآن به صورت تطبیقی نپرداخته است. در این تحقیق سنّت های مقیّد در قالب سه دسته: سنّت های مشترک، سنّت های مخصوص اهل حق و سنّت های مخصوص اهل باطل ارائه شده است. "سنّت إمداد" از جمله سنّت های مشترک میان صالحان و طالحان است. همچنین "سنّت افزایش نعمت در ابعاد مادی و معنوی، سنّت شکست دشمنان، سنّت تحبیب و تزئین ایمان و سنّت وراثت و حکومت صالحان" از نمونه های بارز سنّت های مخصوص اهل حق و "سنّت إستدراج، سنّت امهال، سنّت إستیصال، سنّت ازدیاد مرض و سنّت مجازات گنهکاران" نیز جزو برجسته ترین سنّت های الهی در زندگی اهل باطل معرفی شده است. نتیجه آنکه، سنّت های مقیّد در عهدین نیز بسان سنّت های مقیّد در قرآن کریم در قالب سه دسته پیش گفته به صورت بسیار گسترده ای مطرح شده است؛ لذا با وجود تنوع و تفاوتی که در تعابیر این کتب آسمانی وجود دارد، مصادیق ذکر شده برای این سنّت ها بسیار به یکدیگر شبیه اند. هدف از ذکر سنّت های مقیّد در عهدین نیز همچون قرآن کریم عبرت انگیزی، بیدارگری و بینش افزایی است.

توانایی سخن گفتن یکی از بزرگ ترین نعمت های خداوند متعال برای انسان است که در زندگی وی نقش مهمی ایفا می کند به نحوی که انسان به وسیله آن با دیگران ارتباط برقرار کرده و بدون آن رشد و پیشرفت و انتقال آگاهی ها و دانش ممکن نخواهد بود و زندگی بسیار سختی برای انسان رقم خواهد خورد؛ از سویی این نعمت بزرگ دارای آفات مختلفی نیز بوده و در صورت بی توجهی انسان به این امر از آفات آن رنج بسیار خواهد بُرد؛ یکی از این آفات، سخن گفتن بدون علم و آگاهی است. این آسیب از جمله اموری است که برای انسان ها معمولا مغفول مانده و توجهی به آن نمی شود در حالی که زیان های بسیار آن در زندگی انسان هویداست و علاوه بر آن عواقب دنیوی و اخروی اندوه باری نیز در پی خواهد داشت. در مورد موضوعی که نوشتار حاضر به بررسی آن پرداخته است هیچ پژوهش و کار علمی در قالب پایان نامه و مقاله صورت نگرفته و فقط در برخی از کتب به صورت محدود به آن اشاره شده است. در نوشتار حاضر که بر اساس روش توصیفی تحلیلی سامان یافته است ابتدا به تشریح اهمیت سخن در آیات و روایات پرداخته و اهیمت آن را تبیین می نماید سپس به آداب سخن گفتن در اسلام می پردازد و به دنبال آن اهمیت آگاهی در زندگی و در گفتار اشاره می کند. پس از تبیین ضرورت آگاهی، ضرورت آسیب شناسی در علوم مختلف و در این موضوع بررسی شده و پس از آن به ضرورت مراجعه به آیات قرآن کریم و روایات ائمه(ع) می پردازد. در پایان راهکارهای برون رفت از آسیب مورد نظر مطرح و تحلیل شده است. نتیجه به دست آمده در این پژوهش بیانگر آن است که بر اساس آیات قرآن و احادیث، گفتار بدون علم و آگاهی در نتیجه عوامل مختلفی از جمله: جهل، تعجیل، غفلت و ... روی می دهد و آسیب های مختلفی از جمله: دورغ گفتن، غیبت نمودن، سخن چینی کردن، تهمت زدن و ... در پی دارد. به علاوه این موضوع عواقب و نتایجی از جمله: هلاکت، نابودی، ندامت، هرج و مرج و ... به دنبال داشته و برای در امان ماندن از عواقب زیانبار آن راهکارهایی چون: تأمل کردن، اندیشیدن، متذکر شدن، مشورت نمودن و ... وجود دارد که انسان با به کار بستن این راهکارها از آن عواقب زیانبار دنیوی و اخروی در امان خواهد ماند.

شناخت و آگاهی از «ﻋﻠﻢ و اطلاع ﺧﺪﺍوند» به امور مختلف ﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﺴﺎﺋﻞ مهم دﺭ امر ﺧﺪﺍشناسی ﻭ مطرح دﺭ ﻣﺘﻮﻥ دﻳﻨﯽ ﺍﺳﺖ. دین پژوهان در بررسی متون دینی هریک از دیدگاه خاصی درباره این موضوع به تحقیق پرداخته و بر اساس عقیده و روش خود آن را مورد کاوش قرار داده اند. ﻣﺘﮑﻠﻤﺎﻥ، ﻓﻼﺳﻔﻪ، ﻋﺮﻓﺎ، ﻣﻔﺴﺮﺍﻥ ﻭ دﻳﮕﺮ اندیشمندان، ﻫﺮ ﻳﮏ ﺑﺎ ﺭﻫﻴﺎﻓﺖ ﻭ ﺭﻭﺵ خاص، لایه های ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ مبحث علم الهی ﺭﺍ بررسی نموده اند. در اﻳﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺑﻪ بررﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻣﺘﻮن ﻣﻘﺪس ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ و ﻋﻬﺪﻳﻦ در زمینه مصادیق علم خداوند، به منظور کسب شناختی عمیق تر و دستیابی به ﻧﻘﺎط اﺷﺘﺮاک و اﻓﺘﺮاق اﻳﻦ ﻣﺘﻮن از اﻳﻦ موضوع پرداخته شده است. ﻧﻈﺮیات ﺷﺎرﺣﺎن، ﻣﻔﺴﺮان اﻫﻞ ﻗﺮآن و ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﻧﻴﺰ به عنوان ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻣﻮرد واﻛﺎوی قرارگرفته و ﻧﺘﺎﻳﺞ یافته ها در چهار ﻓﺼﻞ سامان یافته است. این پژوهش به صورت توصیفی و تحلیل تطبیقی انجام گرفته و به این نتیجه دست یافته که از اهم مصادیقی که در زمینه علم خداوند در قرآن و عهدین، به کاررفته، می توان از «نامتناهی بودن علم الهی، علم حضوری، علم بر اعمال و اسرار درون، علم بر جزئیات، علم پیشین، علم غیب، نظارت و هدایت، جبر و اختیار، تدبیر امور عالم و ...» یاد نمود. لازم به ذکر است که در قرآن و عهدین، درباره بیان مصادیق علم الهی تفاوت و تنوع تعبیر وجود دارد. امّا در بیان مفهوم و مقصود موردنظر، با وجود گوناگونی تعابیر تا حدود زیادی باهم مشابه هستند. به طوری که در بیشتر موارد مذکور، هم عقیده یا دارای اشتراک نظر هستند و در پاره ای از موارد ازجمله «علم پیشین خداوند، اختیار بشر، علم بر جزئیات» اختلاف دیدگاه مشهودتر است.

یکی از مباحثی که امروزه موجب گسترش دامنه علوم و نوآوری در عرصه پژوهش شده، «بینامتنیت» است. بارزترین ویژگی بینامتنیت، ارتباط تنگاتنگ معنا و ساختار بیان متون کلاسیک است. از طریق پدیده بینامتنیت، انواع پیوند میان متون گذشته و حال بارور می شود و گذشته جان دوباره ای می گیرد. قرآن کریم به لحاظ داشتن مفاهیم والای انسانی و تعالیم ناب دینی، و دارا بودن فصاحت و بلاغت، همواره از نظر شکل و مضمون الهام بخش بسیاری از متون دینی و ادبی پس از خود بوده است. یکی از اشکال بارز این اثرگذاری بینامتنیت قرآن کریم در "صحیفه سجادیه" از امام علی بن الحسین(ع) است که مشتمل بر مفاهیم ناب اعتقادی، اخلاقی و تربیتی در قالب دعا می باشد. بررسی دعاهای 32 ، 47 ، 50 تا 54 از "صحیفه سجادیه"به این نتیجه رسید که بین دو کتاب مقدس قرآن کریم و صحیفه سجادیه ارتباطی نزدیک و ژرف وجود دارد. بیشترین روابط بینامتنی موجود در ادعیه مورد بحث در این پژوهش با قرآن کریم از نوع "نفی متوازی" یا "قاعده امتصاص" است، بدین معنا که امام سجاد(ع) جوهره اصلی متن غایب (قرآن) را بدون تغییر در ادعیه خویش ذکر نموده؛ لذا بین دو متن تعاملی سودمند و اثر گذار برقرار شده است. در مرحله بعد، "قاعده اجترار" نمایان تر است. "قاعده حوار" یا "نفی کلی" نیز به لحاظ کمی در جایگاه بعدی قرار دارد. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیل محتوا انجام یافته است.

قرآن کریم کتاب آسمانی دین مبین اسلام بوده و راهنمای بشریت به سوی کمال می باشد. از آنجا که این کتاب آسمانی به زبان عربی نازل شده و اکثر مردم جهان با زبان عربی آشنا نیستند،لذا ترجمه قرآن کریم امری ضروری میباشد. اما به دلیل اعجاز بیانی قرآن کریم و بالتبع وجود صنایع ادبی در آن و نیز وجود عواملی همچون اشتراک لفظی، نامشخص بودن مرجع ضمیر، غرابت لفظ، تقدیم و تأخّر کلمات، ایجاز، حذف و عوامل دیگر، برخی از آیات قرآن کریم دارای اجمال و ابهام میباشند. بدین سان، در ارائه ترجمه این آیات ، دشواری هایی وجود دارد.لذا لازم است هنگام ترجمه،کلماتی به عنوان تکمیل کننده و رفع کننده ابهام و اجمال ذکر شود. در این پژوهش ابتدا به بیان اصول و مبانی ترجمه قرآن کریم،سپس عوامل گوناگون اجمال در قرآن و در ادامه اصول و معیارها و روش های ترجمه آیات دارای ابهام و اجمال بیان گردیده است.همچنین در فصل سوم به استخراج آیات مجمل در پنج جزء آخر قرآن و بررسی نحوه ترجمه آن آیات توسط چند تن از مترجمان مشهور معاصر مانند آقایان: ناصر مکارم شیرازی،محمود صفوی،مهدی الهی قمشه ای،حسین انصاریان،محمد کاظم معزی، عزت الله فولادوند،علی موسوی گرمارودی و مصطفی خرم دل پرداخته شده است. درفرایند بررسی ترجمه این آیات مشخص میشودکه مشکلات وکاستی هایی از قبیل:عدم انتقال کامل مفاهیم آیات ،ترجمه ناقص وتکلف آمیز وجود دارد.همچنین مترجمانی که از شیوه تحت اللفظی استفاده نموده اند در اکثر موارد ترجمه ای نامناسب ارائه داده اند ومترجمانی که از شیوه های دارای افزوده های تفسیری استفاده کرده اند ترجمه هایی پسندیده تر ارائه داده اند.هرچند که در اینهانیز مشکلاتی که ذکر شد بعضا وجود دارد.لذا در پایان بررسی هر آیه نهایتا بهترین ترجمه معرفی شده و در اکثرموارد،ترجمه پیشنهادی نیز ارائه شده است.

مسئله "اعجاز" در هر عصری و متناسب با هر معجزه ای متفاوت است. اثبات اعجاز قرآن کریم؛ آخرین معجزه جاوید الهی، به روش های مختلفی صورت گرفته است. از این روی به راحتی نمی توان وجوه مختلف آن را از یکدیگر جدا کرد؛ زیرا از هر زاویه ای که به این کتاب مقدس پرداخته شود، معجزه است. اما یکی از این وجوه، بهره گیری از اسلوب های متفاوت بیانی است. از شگفتی های زبان قرآن این است که برای بیان مفاهیم مورد نظر خود از اسلوب های بسیاری بهره گرفته است و مانند کتب بشری به یک روش و یک بیان خاص محدود نیست. یکی از این اسلوب های بیانی، روش "داستان" است. با توجه به اینکه گاهی ایراد سخن به صورت غیر مستقیم و در قالب های هنری از جمله داستان می تواند أثر بیشتر و بهتری بر مخاطب داشته باشد، قرآن کریم این روش را به کار گرفته است. یکی از انواع داستان، داستان مینی مال است که در عصر حاضر ظهور کرده است؛ این گونه داستان ها دارای ویژگی های خاصی هستند که قرآن کریم دارای نمونه-هایی از آن است. در این پژوهش به تحلیل ویژگی های مینی مالیستی برخی از داستان های قرآن پرداخته ایم تا اعجاز قرآن کریم از این وجه نمایان شود.

از جمله مباحث نوین در حوزه تفسیر پژوهی، موضوع توسعه مدلول آیات و عبارات قرآنی است. این مبحث روح و طراوت تازه ای به مباحث قرآنی بخشیده است. مفسران معاصر با توجه به رویارویی که با مشکلات عصرجدید داشته اند در صدد برآمده اند در این قالب از درون قرآن پاسخی برای آن مشکلات بیابند. استواری و استحکام این نوع از تفسیر مورد توجه مخاطبان بوده است. بنابراین این شیوه نوین تفسیری در قالب چهره های مختلف آن، به صورت کلی مورد انتقاد برخی از متفکران اسلامی قرار داشته و نیازمند آسیب شناسی و نقد و دقت نظر است. بررسی مبانی، منابع و قواعد مفسر در توسعه مدلول آیات میزان متانت و استواری توجیهات مفسر را نشان می دهد وارزش و اهمیت این شیوه تفسیری را در برابر محققان قرار می دهد. پژوهش پیش رو، در صدد بررسی مبحث توسعه مدلول آیات در تفسیر پرتوی از قرآن اثر آیت اله طالقانی«ره» است.در این راستا، پرسش های ذیل مورد توجه قرار گرفته است: توسعه مدلول آیات به لحاظ کمیت در تفسیر پرتوی از قرآن چه جایگاهی دارد؟ مبانی مفسر پرتویی از قرآن در بسط مدلول تعابیر و آیات قرآن چیست؟ در رابطه با شیوه بسط مدلول آیات، چه نقدی بر مفسر پرتویی از قرآن وارد است؟ در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی و بر اساس مطالعه در منابع مکتوب و تأمل در اندیشه ها و مباحث مطروحه و مرتبط با موضوع صورت گرفته است به دست آمد که این مفسّر قرآن در مجموع 52 مورد به بسط مدلول آیات یا واژه گان قرآن پرداخته و در این خصوص از مبانی مختلفی بهره برده که عبارتند از: مباحث لغوی ، استدلال عقلانی، تاریخ، روایت، تجسّم اعمال، اطلاق واژه ها، سیاق آیات، استشهاد قرآنی، نگرش اجتماعی، تورات و قواعد صرف و نحو.

معنا شناسی واژگانی مساله ای است که از دیر باز مورد توجه زبانشناسان بوده است ، چون شناخت معنای دقیق واژه ها و بیان تعریفی جامع از آنها می تواند پاسخ گوی بسیاری از سوالات دانش پژو هان قرآنی باشد، دانش معنا شناسی یکی از شاخه های جدید زبانشناسی است که وظیفه بررسی معنا با رویکرد و مبانی جدید را مورد مطالعه قرار می دهد ، این نوشتار واژه های " تبیین و تفصیل " را از جهت معنا و مفهوم از دیدگاه مفسران مورد ارزیابی و بررسی قرار می دهد و این امر با هدف دستیابی به معانی دقیق و توصیفی در بافت و سیاق آیات قرآن با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی از نوع تحلیل معنا شناسانه مورد بررسی قرار می گیرد . در معنا شناسی به اصل این دو واژه توجه شده است . هر دو واژه دچار تحول ، توسیع و تعمیم معنایی شده اند در معنا شناسی توصیفی نیز ارتباط واژه های مربوطه با واژه های هم نشین و جانشین و هم معنا، تقابل معنایی، با هم آیی، بررسی شده که مهمترین ویژگی واژگان در محور هم معنایی و تقابل معنایی با مفهوم مورد نظرو پیام آیه است، حاصل این تحقیق آن است که تبیین (باب تفعیل و مشتقات آن) دارای مفهوم روشنگری آشکار و صریح و بدون ابهام است. ودر آیات با سیاق قیامت دارای معنا و مفهوم عینیت ظهور، ظهور تام و ... دارد و واژه تفصیل دارای معنا و مفهوم بیان و شرح جزییات دقیق است. تبیین بیشتر برای احکام و شرایع کتاب توسط خداوند و تفصیل بیشتر برای افراد و گروه ویژه و خواص بیان گردیده است، و فاعل تفصیل در همه آیات خداوند و در تبیین بیشتر فاعل خداوند و در مواقعی پیامبران و بعضی افراد می باشد.

قرآن کریم، مهمترین منبع استنباط احکام شرعی است. بر اساس روایات موجود، امامان معصوم(ع) در موارد متعددی برای استنباط و بیان حکم فقهی به آیات قرآن استناد نموده اند. با توجه به جایگاه خاص اهل بیت(ع) در تفسیر و تبیین آیات قرآن و بیان اصول و روش های استنباط از آن، شناخت و به کار بستن این تعالیم، امری ضروری و دارای اهمیت فراوان، در مسیر اجتهاد فقیهان است. مطالعه و بررسی احادیث فقهی-تفسیری نشانگر آن است که اهل بیت(ع) در استنباط و بیان احکام، علاوه بر آیات فقهی، به آیات اعتقادی، اخلاقی، تاریخی، علمی و قصه های قرآنی استناد کرده اند و گستره ی آیات الأحکام را شامل مجموعه ی آیات قرآن دانسته اند. استنادات فقهی ائمه (ع) به قرآن را می توان به دو دسته ی کلی تقسیم و بررسی نمود: دسته ی اول، استناداتی است که بر اساس اصل «حجیت ظواهر الفاظ» و با توجه به معنای ظاهری و عرفی آیات انجام گرفته است. این معنا برای هر کسی که با لغت و قواعد زبان عربی آشنا باشد، قابل فهم و دارای حجیت است؛ هر چند ظهور معانی آیات برای همگان، به طور یکسان نیست و بر حسب نگرش و دانش افراد نسبت به قرآن، دارای مراتب متعددی می باشد. دسته ی دوم، استناداتی است که مبتنی بر معانی باطنی قرآن است که فهم این معانی برای همگان میسر نیست و تنها اهل تدبر و راسخان در علم می توانند به آن دست یابند. این استنادات با شیوه هایی مانند: تفسیر قرآن با قرآن، فهم دلالت های قرآنی و استفاده از قواعد فقهی- اصولی انجام گرفته است. بررسی این گونه از استنادات، نشانگر آن است که امامان(ع) علاوه بر استفاده از قرآن در بیان احکام، به جنبه ی تعلیم و ارا ئه ی طریق استنباط نیز نظر داشته اند. اقتباس و کاربرد این اصول و روش های ارزشمند، می تواند بسیاری از مسائل و مشکلات موجود در استنباط احکام توسط فقیهان را حل نموده و نقش مهمی در راستای پویایی فقه مبتنی بر قرآن ایفا نماید.

سوره الرحمن یکی از جذّاب ترین سوره های قرآن و مشهور به عروس قرآن است، که محتوای این سوره در بردارنده مطالب متنوعی از یادآوری نِعم الهی بر جن و انس از تعلیم قرآن و بیان و خلقت آسمانها و زمین و دریاها و نظم و تدبیر حاکم بر عالم هستی، اِخبار از حادثه عظیم قیامت و رسیدگی به کردار جن و انس و سخن از بهشت های چهارگانه و احوال مقربان و اصحاب یمین و... است. دقت نظر در تفاسیر فریقین و تحلیل تطبیقی دیدگاه های مفسران ذیل آیات این سوره از جمله اموری است که به آن پرداخته نشده است؛ چه نتیجه حاصله از آن در کشف نقاط ضعف و قوت فریقین و شناخت نقاط اشتراک و افتراق آنها و مرزبندی دقیق و تفاوت های مبنائی آنها حائز اهمیت است. در این پژوهش، دیدگاه های تفسیری فریقین بر اساس روش توصیف و تحلیل مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس بعد از طرح پرسش و تحقیق و طی مقدمات و مراحل تحقیق، نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه تفسیری فریقین مشخص شده است. بررسی و ارزیابی این امر بیانگر آن است که مفسران شیعه و اهل سنت با وجود اشتراک نظر در تفسیر برخی از آیات سوره الرحمن، در تفسیر بیشتر آیات این سوره اختلاف و افتراق نظر دارند به ویژه در تفسیر باطنی یا تأویلی آیات، که بر مبنای روایات ارائه شده است که این امر ناشی از تفاوت در مبانی تفسیری آنها است.

سبک زندگی یکی از اساس ترین مباحث امروز است زیرا سبک های مختلف به جامعه عرضه می شود و هر گروهی می خواهد شیوه زندگی مد نظر خود را به جامعه تزریق کند برای اینکه افراد جامعه آگاهانه سبکی برای زندگی خویش برگزینند و زیانی متوجه آنها نشود باید تفکر پایه و اساس سبک زندگی شود تا هر چیزی کوکورانه پذیرفته نشود و قبل عمل به هر کاری خوبی و بدی آن سنجیده شود و عواقب آن بررسی شود. این پژوهش در صدد تبیین نقش تفکر مادی و دینی در سبک زندگی است از آنجایی که تفکر مادی فقط با محسوسات کار دارد با انکار خدا و معاد روبه روبه می شود و مسلماً این نوع زندگی کمبودهایی دارد چون در آن فقط نیازهای جسمانی در نظر گرفته شده و بعد روحانی انسان نادیده گرفته شده است، دنیا اصل قرار می گیرد و افرد جامعه به دنیاگرایی روی می آورند و برای اینکه از زندگی دنیایی لذت ببرند به هر کاری دست می زند ممکن است هر گونه جرم و جنایتی مرتکب شوند در تفکر دینی به تمام نیازهای انسان در زندگی پاسخ گفته شده است و تفکر دینی دارای اصولی مانند : ایمان به خدای یگانه، نبوت و معاد است که وجود این اصول تمام اعمال و رفتار انسان را تحت تأثیر قرار می دهد . در قرآن کریم و روایات در باب تفکر و تعقل نکاتی بیان شده است باید دید که تفکر ایده آل که باید مبنای سبک زندگی قرار بگیرد چه ویژگی هایی دارد. برای این کار ویژگی های تفکری که باید مبنای زندگی شود بررسی شده است وآثاری که از تفکری دینی متوجه سبک زندگی افراد جامعه می شود مورد بررسی قرار گرفته است برآیند این پژوهش نشان می دهد که تفکر مقوله جدایی ناپذیر سبک زندگی ایده آل است و تأثیر انکار ناپذیری بر زندگی می گذارد و تفکری باید مبنا قرار گیرد که عاری از آفت های تفکر و مسائلی که باعث ضعف تفکر می شود باشد. تفکر دینی سبک زندگی توحید محور را به جامعه می دهد و انسان تمام اعمال و رفتارش برای رضای خداوند صورت می گیرد و چون در تفکر دینی معاد وجود دارد انسان دنیا را مزرعه آخرت و محضر خدا می داند. به طوری که در لحظه به لحظه زندگی ، پلیسی درونی شاهد زندگی اوست همیشه برای جلب رضای او تلاش می کند.

مسلماً تمام ادیان توحیدی دارای اصول مشترکی هستند از جمله دین مبین اسلام و مسیحیت که حضرت عیسی(ع) در اسلام یکی از پیامبران اولوالعزم است و شباهت ها و همسانی بسیاری در هر دو کّتب آسمانی دیده می شود. نقطه اشتراک و متصل کننده دو دین حضرت عیسی(ع) می باشد. با اینکه مشترکات فراوانی با یکدیگر دارند امّا راجع به حضرت عیسی(ع) تفاوت های ماهوی و دقیقی نیز باهم دارند که این تفاوت ها و اشتراکات در کتاب های مقدس هر دو دین به خوبی نمایان است.هم در قرآن کریم بیان حضرت عیسی(ع) آمده است و هم در کّتب مقدس مسیحیت. اما اصل وجودی حضرت عیسی(ع) یک چیز است و همانند پیامبران دیگر دارای رسالت و شریعت الهی می باشد. اما در رابطه با مسائل پیرامون زندگی حضرت عیسی(ع) در دو کتاب قرآن و انجیل یوحنا، وجوه مشترک و متفاوتی دیده می شود. البته مشترکات بین دو کتاب بیشتر از تفاوت های موجود بین آن دو است. در کل باید گفت که در چند مورد بیشتر دارای اختلاف نیستند از جمله مسائلی چون: ( فدا ، مرگ حضرت عیسی(ع) ، نسبت الوهی دادن به آن حضرت، و خرده اختلافاتی در رابطه با معجزات حضرت عیسی(ع) است.)که ما در این پژوهش با استناد به آیات خود همین انجیل یوحنا و سایر کُتب مقدس و همچنین آیات قرآن کریم وجوه تفاوت مذکور در این پژوهش را در بوته نقد قرار داده ایم. امّا اگر با نگرش دقیق علمی ، پژوهشی به مسئله تطبیق بین وجوه اشتراک دو کتابِ انجیل یوحنا و قرآن کریم بپردازیم در مسائل زیادی با یکدیگر مشترک اند ، که این اصول مشترک نشانگر این امر مهم است که هر دو کتابِ انجیل یوحنا و قرآن کریم دارای منشأ وحیانی و الهی هستند.که به مرور به تفصیل آن پرداخته شده است. از این رو این پژوهش با بررسی همه جانبه نقاط اختلاف انجیل یوحنا و قرآن کریم نکته ابهام انجیل یوحنا را به روشنی هویدا نموده است. در این پژوهش با مطالعه دقیق متن این تو کتاب برابر سنجش تطبیقی محتوای هر دو کتاب راجع به حضرت عیسی(ع) با روش تحلیل محتوای متون برای اثبات حقانیت قرآن کریم از کتاب های دیگر مسیحیت که مورد وثوق مسیحیت است و همچنین آیان خود انجیل یوحنا و قرآن کریم استفاده گردیده است. از این رو انگیزه ما در این پژوهش رفع اختلافات و ابهامات بین مسیحیت و اسلام و بیان چهره واقعی حضرت مسیح(ع) به عنوان یک نبی الهی است. این جستار بر اساس دو روش گرد آوری و تطبیق و تحلیل انجام شده اس

یکی از مهمترین نیازمندی های انسان در زندگی، توجه به مطالبات روحی روانی اوست. بر این اساس مفهوم فقر و غنا صرفا مربوط به نیازمندی های مادی و تأمین احتیاجات تغذیه ، مسکن، مرکب و... نیست بلکه توجه به نیازمندی های روحی و تغذیه و تأمین آنها موجب شکل گیری یک زندگی پرثمر، سودمند و شکوفا برای انسان در دنیا و به تبع آن در آخرت خواهد شد. از جمله نیازمندی های روانی انسان، امر مهم آبرو، حیثیت و وجاهت است. هرگونه خدشه و صدمه به انسان ر این رابطه چه در بعد فردی و چه در بعد خانوادگی آثار و عواقب زیانبار و جبران ناپذیری را به دنبال دارد. بالعکس توجه و تأمین این احتیاج روانی و معنوی زمینه رشد و رونق زندگی فرد و اجتماع را دربر دارد. به خاطر همین اهمیت بسیار برای موضوع «آبرو» و «آبرومندی» انسان و جامعه بشری است که این امر در آیات متعددی و به الفاظ گونه گون و در ابعاد متفاوتی مطرح گردیده است. روشن است که به تناسب نژادها و اندیشه ها و آداب و رسوم مختلف برداشت انسان ها از موضوع آبرومندی نیز متفاوت است. اما باید دانست که با توجه به اینکه خالق انسان و آیات قرآن یکی است مبتنی بر همان کرامت و حرمت ذاتی که خداوند در قرآن کریم برای انسان مطرح نموده و در راستای تأمین یا حراست از آبرو و حیثیت انسان آموزه ها و تعالیمی ارجمند و بی نظیری مطرح شده است. بدین سان و با توجه به اینکه فطرت انسان ها بر مبنای حفظ و حراست از آبروی خویش شکل گرفته است، لازم است سیرورت انسان در بعد فردی و جمعی زندگی، برای حفظ روحیات مثبت خویش و تأمین امنیت برای آن بر اساس بسته پیشنهادی قرآن مشخص شود. از سویی اینکه قرآن کریم چگونه ابعاد مختلف وجودی انسان را برای سلامت و سعادت وی در نظر گرفته است؛ به گونه ای که هیچ فرهنگ و تفکری قادر به ارایه چنین سبک دقیق و عمیقی از حفظ شخصیت و شأن انسان و تأمین سلامت روحی روانی وی نیست، نیازمند بررسی مفصل و ارایه منظم است. خلاصه آنکه، ارائه، تبیین و تحلیل مجموعه برنامه ها و تعالیم و آموزه های آشکار و نهان در آیات قرآن در ارتباط با مفهوم آبرو و احترام و وجاهت انسان جهت دستیابی به نتیجه ای درست و استوار در این راستا ضروری می نماید در پرتو این پژوهش به دست می آید که: در قرآن کریم فضای کلی قوانین مختلف سلبی و ایجابی به طور مستقیم با بحث حراست از آبروی انسان و در نهایت حفظ شخصیت و امنیت روانی او در

از جمله موضوعات مورد بحث در حوزه علوم قرآنی، آیات متشابه لفطی است. مقصود از آن آیاتی است که بدون هیچ گونه تفاوت و گاه با تغییری اندک در ساختار صرفی یا ابدال و یا ساختار جمله، دوبار یا بیشتر در آیات قرآن تکرار شده اند. آثار ارزشمندی در گذشته و حال در این زمینه پدید آمده که در آنها با رویکرد بلاغی و ادبی و یا با استفاده از سیاق و استمداد از علم لغت به بررسی علل این تفاوت ها پرداخته اند. صاحبان این آثار در صدد اثبات این نکته بوده اند که تکرار در قرآن وجود ندارد بلکه این تکرار، ظاهری است و قصد و هدفی حکیمانه در آن نهفته است که آن را از آیه یا آیات مشابه متمایز می نماید. فهم این هدف و به تبع آن برگردان درست معنای مورد نظر از این گونه آیات نیازمند نگاه تیزبین و آشنا با سیاق قرآنی، علم بلاغت، نحو و لغت است. این دسته از آیات در زبان فارسی و از جنبۀ معناشناختی کم تر مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر بر آن بوده تا گامی هرچند کوچک و ناچیز در این زمینه بردارد و به توصیف، تحلیل و تطبیق انتقادی ترجمۀ شش تن از مترجمان فارسی قرآن کریم:( آیتی، خرمشاهی، شعرانی، فولادوند، قمشه ای و مکارم) بپردازد. در این جُستار به بررسی آن دسته از آیات متشابهی پرداخته شده که دارای تفاوت های بسیار ظریفی با یک دیگر هستند و این تفاوت ها قابلیت برگردان دقیق به زبان فارسی را دارا می باشند؛ مانند اختلاف در اسم و فعل، ماضی و مضارع، ابدال، تقدیم و تأخیر، مؤکد و غیر مؤکد. برآیند این پژوهش نشان می دهد که مترجمان یادشده معمولاً بدون توجه به تفاوت های ظریف موجود بین این گونه از آیات، آن ها را به صورت یکسان ترجمه نموده و دقت کافی در این امر را لحاظ نداشته اند. البته از میان ترجمه های پیش گفته، ترجمۀ آقای فولادوند در برگردان فارسی آیات متشابه موفق تر از سایرین بوده است.

امروزه کمتر کسی را می توان پیدا کرد که اندک مطالعه ای درزمینهٔ عرفان اسلامی داشته باشد، و نام ابن عربی و کتاب فصوص الحکم وی را نشنیده باشد. کتاب فصوص الحکم یکی از کتاب های مهم و ارزنده در عرفان نظری است که ابن عربی آن را در 27 فص جمع آوری کرده است. بر این کتاب شرح های زیادی نوشته شده است که حاکی از اهمیت و جایگاه ویژه ای است که این کتاب در عرفان، به خصوص عرفان اسلامی دارد. از مهم ترین شرح های که بر این کتاب نوشته شده است می توان شرح جندی، کاشانی، قیصری، و خواجه پارسا را نام برد. یکی از فص های مهم این کتاب فص شیثی می باشد. در اصطلاح ابن عربی، شیث رمز همان وجود منبسطی است که به نفس رحمانی تعبیر می شود و نفس رحمانی نشانگر مبدئیت و موجدیت حق است که بعد از مرتبه ی ذات یعنی الاهیت مطرح می شود. در این فص موضوعات مهمی موردبحث و بررسی قرارگرفته است، که عبارت اند از انواع عطایای الهی، انواع سائلان، اقسام سؤال و درخواست، واقفان بر سرّقدر، چگونگی علم الهی، چگونگی تجلی خداوند بر بندگان و موضوع شفاعت در روز قیامت و از همه مهم تر مبحث «خاتم الاولیا». با بررسی این موضوعات و مطابقت آن ها با قرآن و احادیث و روایات نتیجه گرفته شد که گفته های ابن عربی در این فص با احادیث و روایات مطابقت می کند. هرچند در پاره ای از نظرات ابن عربی از آیات و روایات به صراحت نتوان مستندی یافت، وی مخالفت ندارد

امروزه کمتر کسی را می توان پیدا کرد که اندک مطالعه ای درزمینهٔ عرفان اسلامی داشته باشد، و نام ابن عربی و کتاب فصوص الحکم وی را نشنیده باشد. کتاب فصوص الحکم یکی از کتاب های مهم و ارزنده در عرفان نظری است که ابن عربی آن را در 27 فص جمع آوری کرده است. بر این کتاب شرح های زیادی نوشته شده است که حاکی از اهمیت و جایگاه ویژه ای است که این کتاب در عرفان، به خصوص عرفان اسلامی دارد. از مهم ترین شرح های که بر این کتاب نوشته شده است می توان شرح جندی، کاشانی، قیصری، و خواجه پارسا را نام برد. یکی از فص های مهم این کتاب فص شیثی می باشد. در اصطلاح ابن عربی، شیث رمز همان وجود منبسطی است که به نفس رحمانی تعبیر می شود و نفس رحمانی نشانگر مبدئیت و موجدیت حق است که بعد از مرتبه ی ذات یعنی الاهیت مطرح می شود. در این فص موضوعات مهمی موردبحث و بررسی قرارگرفته است، که عبارت اند از انواع عطایای الهی، انواع سائلان، اقسام سؤال و درخواست، واقفان بر سرّقدر، چگونگی علم الهی، چگونگی تجلی خداوند بر بندگان و موضوع شفاعت در روز قیامت و از همه مهم تر مبحث «خاتم الاولیا». با بررسی این موضوعات و مطابقت آن ها با قرآن و احادیث و روایات نتیجه گرفته شد که گفته های ابن عربی در این فص با احادیث و روایات مطابقت می کند. هرچند در پاره ای از نظرات ابن عربی از آیات و روایات به صراحت نتوان مستندی یافت، وی مخالفت ندارد

امروزه تفسیر نوین قرآن با محوریت معنا شناسی نیاز مبرم پژوهش های قرآنی است. با این روش می توان به لایه های بافت درونی قرآن پی برد و دلالتهای آن ها را بهتر فهمید. از آن جایی که معنا شناسی در حوزه دانش زبان شناسی قرار دارد یکی از بهترین روش ها برای تفسیر و تأویل استوارتر آیات قرآن کنکاش زبان شناسانه در باره آنها است.این پژوهش بر مبنای همین اندیشه به بررسی معنی شناسی یکی از واژه های برجسته قرآن؛ یعنی واژه « سلطان » پرداخته است. تلاش گردیده با استخراج حوزه های معنایی آن و تحلیل آنها ، چگونگی تنوع و نیز استواری معانی واژه سلطان در آیات مشتمل بر این واژه ارائه گردد . بدین منظور، پس از تحلیل لغوی این واژه و دقت و درنگ در سیر تاریخی آن ، آیات قرآن و روایات شیعه مورد بررسی قرار گرفته و با تحلیل آنها بر مبنای تفاسیر و شروح و کشف ارتباط بین سور و آیات مبتنی بر این واژه ، شبکه معنایی این واژه استخراج گردیده است که عبارتند از: دلیل و برهان ، قدرت و سلطه فکری و ظاهری(مادی) معجزه و سند حقانیت و آنچه بیانگر وحی و ارتباط سماوی باشد و به ندرت به معنای عذر و بهانه نیز استعمال شده است. واژه سلطان در روایات شیعی گویای آن است که این واژه علاوه بر دربرداشتن اشتراک معنایی بسیار با مفهوم سلطان در آیات قرآن،در مواردی نیز دارای مفهوم سیاسی است.حال آنکه این معنا در آیات قرآن برای واژه سلطان به طور مستقل نیامده است .از رهگذر این پژوهش به دست آمد که برای درک مفهوم استوار مفردات و مصطلاحات قرآنی ، عواملی مانند: توجه به سنت معصومین(ع) در قالب روایات و ادعیه ، توجه به معنای وضعی و طبیعی الفاظ ، تحلیل شرایط زبان شناختی بستر نزول، شناخت زبان وی‍‍‍‍ژه قرآن و تشکیل شبکه معنایی واژگان امری ضروری است.

این تحقیق بر آن است تا به صورت عصری و کاربردی مطالب و تعالیم راه گشا و انسان ساز قرآن را در برابر ذهن و ضمیر مخاطبان و دوستداران قرآن قرار دهد. منظور از تفسیر عصری یا مطالعات عصری پیرامون قرآن کریم، ارائه آموزه های قرآن منطبق بر تقاضاها ، مشکلات و احتیاجات روز است به تعبیر دیگر منظور تفسیر روزآمد از قرآن است. ما برای نمونه سوره هایی (نساء، لقمان، نور، فرقان، انسان، حجرات) را که بیشتر سبک و سیاق اخلاقی و اجتماعی داشتند انتخاب نموده و با بررسی نمونه هایی از آیات آن که بیشتر مفاهیم کاربردی از آن قابل استنباط است، نشان داده ایم که در آیات قرآن، برنامه های عملی و کاربستی برای جهت دهی رفتار فردی و اجتماعی بشر ارائه شده است و آموزه های قرآن، با وجود نزول آن در حدود پانزده قرن پیش، قابلیت اثرگذاری مثبت در زندگی کنونی بشر را دارا بوده و تعالیم آن ، قابلیت ارائه منظم، موضوعی و راه گشا در همه ابعاد مختلف زندگی انسان را دارد.ارائه آموزه های عملی و کاربردی و رفتاری قرآن کریم به صورت روزآمد و کارآمد از ویژگی های این پژوهش بوده و تعالیم قرآن در همه ابعاد فردی، اجتماعی، فرهنگی و ... مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به منابع مکتوب(کتاب، مقاله و...)و استفاده از نرم افزارهای قرآنی، حدیثی، اسلامی و منابع اینترنتی صورت گرفته است

این پایان نامه با عنوان استضعاف فکری در قرآن و روایات به صورت تحلیلی توصیفی جمع آوری شده است. در ابتدا مفهوم لغوی و اصطلاحی استضعاف فکری بررسی شده است در ادامه با بیان آیاتی از قران استضعاف به انواع مختلف سیاسی . اقتصادی عملی و فکری تقسیم شده است . سپس با استناد به چند روایات مراتب و درجات استضعاف فکری بیان شده است. سپس عوامل مختلف استضعاف فکری بیان شده است که این عوامل عبارت اند از: بادیه نشینی.ضعف تبلیغاتی.اختلاف در دین به وسیله علما . عوامل زیست محیطی، فقر اقتصادی، خاموشی فطرت و استکبار. در ادامه عناوین رفع تکلیف هجرت.احتمال رفع عذاب .محرومیت از فواید جهان بینی و ایدءولوژی صحیح. خرافه گرایی. محرومیت از فواید کارکردهای دین. رشد تسلیم پذیری و جمود به عنوان آثار استضعاف فکری معرفی شده اند. درپایان راه های مبارزه با استضعاف فکری بر رسی شده است که برای مقابله با آن: جهاد، تقویت تبلیغات جهانی دین، برگزاری مناظره، عبرت و سیر و سفر پیشنهاد شده است