LEILA HASHEMIAN

در رهيافت معنامحور نقش گرايي، سازه هاي زبان با توجه به سه ديدگاه ويژه ي انديشگاني، بينافردي، و متني بررسي مي شوند. اين سه ديدگاه كه در اصطلاح فرانقش ناميده مي شوند؛ اساس زبان شناسي نقش گرا را شكل مي دهند. هاليدي، بنيان گذار زبان شناسي نقش گرا، معتقد است الگوهاي تجربه و مفاهيم ذهني خالقان آثار درقالب فرآيندهاي فعلي نقش انديشگاني نمود پيدا مي كند؛ بنابراين، مي توان با بررسي انواع فرآيندها، و عوامل و موقعيت هاي سازنده ي آنها، از انديشه ها و تجربيات پديدآورندگان آثار ادبي آگاهي يافت و عوامل مؤثر در شكل گيري آنها را تجزيه و تحليل كرد. از اين رو در اين پژوهش پس طرح كليات پژوهش و تبيين مباني تحقيق، درقالب پژوهشي توصيفي ـ تحليلي، غزليات ابتهاج، برمبناي مضامين اصلي آن ها و با نظرداشت تاريخ سرايششان به سه گفتمانِ عاشقانه، سياسي و اجتماعي،و عرفاني تقسيم شده است. ابتدا هر گفتمان و عناصر سازنده ي آن، معرفي شده سپس بر اساس زبان شناسي نقش گرا، به تعيين بسامد و توصيف كاركرد فرآيندهاي فعلي به منزله ي شاخصي سبكي، در اين سروده ها پرداخته شده است. در پايان نيز زمينه هاي موثر در ساخت سازه هاي زبان در اين سروده ها براساس تحليل گفتمان انتقادي بررسي شده است. يافته ها در هر سه گفتمان غزل ابتهاج، كاربست فراوان فرآيند مادي و پس آن فرآيند رابطه اي، نسبت به ديگر متغيرهاي زبان شناسي نقش گرا را نشان مي دهد. علت بسامد فراوان و نوع كاربرد فرآيندهاي نام برده، و نيز نمود اندك ديگر فرآيندهاي اصلي و فرعي نقش انديشگاني در غزل ابتهاج را بايد در عواملي چون تأثير محتوا بر شكل گيري زبان اثر، دگرگوني هاي سياسي و اجتماعي روزگار شاعر، روحيات خاص سايه، سبك ويژه ي او، اهميت نقش مخاطب در بوطيقاي انديشگاني او، و نيز اثرپذيري وي از سبك شاعران پيشين و معاصر با او جست وجو كرد. براي نشان-دادن تاثير ساير متون در شكل دهي به زبان غزليات ابتهاج نيز تلاش گرديد تا براساس اصول زبان شناسي نقش گرا، روشي تدوين شود تا كم و كيف اثرپذيري هاي ابتهاج از ميراث ادبي و زباني شاعران گذشته و معاصر آشكار شود. بر اين اساس انواع اقتباسات ابتهاج از غزليات حافظ و شهريار، به سه نوع اثرپذيريِ مبتني بر تكرار يا اثرپذيري تقليدي، اثرپذيري درون فرآيندي يا اثرپذيري نيمه خلاقانه، و اثرپذيري برون فرآيندي يا اثرپذيري خلاقانه، قابل تقسيم است. بر مبناي ي