مرتضی قائمی

در پژوهش حاضر "استعاره شناختی" را که به درک و بیان یک مفهوم انتزاعی بر اساس یک مفهوم فیزیکی تر اطلاق می شود به عنوان ابزاری موثر برای تحلیل زبان که یکی از نمودهای ذهن است، بکار می گیریم. اهمیت این تحقیق، از این واقعیت ناشی می شود که امروزه مبحث استعاره های مفهومی در زمینه مطالعات فرهنگی و میان فرهنگی، امکان بررسی شناختیِ فرهنگ ها را فراهم و از چرایی شباهت ها و تفاوت های میان آنها پرده برمی دارد. روش انجام این تحقیق، توصیفی-تحلیلی و روش تحلیل به صورت معناشناسی شناختی است و الگوی بررسیِ مقایسه ای آن، الگوی پیشنهادی کرشفسکی است که شامل چهار مرحله توصیف، مقایسه، مقابله و نتیجه گیری است. مراحل مذکور، در چارچوب نظریه کوچش، مورد بررسی قرار می گیرند. بررسی داده های این پژوهش نشان می دهد که عامل «انتقال» به جهت همجواری جغرافیایی، به ویژه هم کیشی، به علاوه ی عاملِ بنیادینِ «انگیختگی جهان شمول فیزیولوژیک»، اشتراکات شناختی وسیعی را میان سخنگویان این دو زبان در حوزه احساسات شادی، غم، خشم و ترس، موجب شده است. هرچند نباید نقش فرهنگِ مختصِ هر یک از زبان های مذکور را، در ایجاد گونه های متفاوت تجربی و اندیشگانی و ترجیحات شناختی و به تبع آن، استعاره های خاصِ زبانی، نادیده گرفت. داده های فرهنگ بنیاد این پژوهش، عمدتا جزو استعاره های متجانس اند یعنی هر دو زبان از استعاره های مشترک در سطح عام استفاده نموده سپس اطلاعات شناختی فرهنگی خود را به آن افزوده و استعاره های خاص زبانی به وجود آورده اند. مثلا استعاره «خشم کوره است» در فارسی، استعاره عامِ «خشم گرما است» را انتخاب و سپس به جای گرما، کوره را برگزیده و فرد عصبانی را به شیء پرتاب شده از کوره، مانند کرده است و زبان عربی، "جوشیدن شکم" را برجسته دانسته و عبارت "غلی جوفه من الغضب" را ایجاد کرده است؛ یا در رابطه با ترس، استعاره «خوف یجمد الدم فی العروق»، در عربی، استعاره عامِ «ترس سرما است» را انتخاب و سپس به جای سرما، "یخ زدن خون" را برگزیده و این عبارت استعاریِ فرهنگ بنیاد را به وجود آورده است در حالی که در زبان فارسی غالبا تن یا برخی اعضای بیرونی است که یخ می کند. همچنین زبان های مذکور در حوزه های مبدا پایه ای نظیر "بالا"، برای تصور شادی، مشترک اند، اما این استعاره در زبان فارسی غالبا "آماده شدن برای پرواز است"، مثلا "دارم بال درمی آورم"،

چکیده نظریه رومن یاکوبسن یکی از کامل ترین نظریه زبان شناسی معاصر در بررسی آثار ادبی و تعلیمی است. رومن یاکوبسن نظریه پرداز مکتب فرمالیستی پراگ، معتقد است که هریک از اشکال خبری و انشائی پیام اهدافی دارد که در پرتو اهداف ارتباطی آن قابل تبیین است. وی معتقد است که تکیه کلام بر یکی از عوامل شش گانه ارتباط شامل فرستنده، گیرنده، پیام، زمینه، مجرای ارتباطی، و رمزگان است و این ارکان دارای نقش های زبانی شش-گانه ای هستند که شامل عاطفی، ترغیبی، شعری، ارجاعی، همدلی و فرازبانی می شود. این نظریه قابل تطبیق بر خطبه های نهج البلاغه می باشد؛ چه آنکه این خطبه ها از تمام مولفه های مطرح در این نظریه برخوردار است: امام (ع) به عنوان فرستنده، مخاطبان به عنوان گیرنده، محتوای کلام به عنوان پیام، شنیدار در روز ایراد خطبه ها و دیدار در امروز به عنوان مجرای ارتباطی، واژگان به عنوان رمزگان و حوادث و رخداد ها به عنوان زمینه به شمار می روند. نظر به فراوانی خطبه ها در نهج البلاغه، بیست خطبه از این خطبه ها را به عنوان زمینه پژوهش برگزیده و بر اساس روش تحلیلی- توصیفی در پرتو نظریه ارتباط کلامی یاکوبسن با هدف شناسایی و تبیین میزان انطباق مولفه های مطرح در این نظریه بر متن نهج البلاغه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت.. نتایج این پژوهش نشان داد که نقش های زبانی در خطبه های طولانی جز در موارد اندک با ساخت آن هماهنگ نبوده و امام (ع) هدف خود را بدون صراحت بیان می دارد و تمام ساخت های تعریف شده در نظریه یاکوبسن را با بخشیدن رنگ متناسب با کارکرد مورد نظر به کار می گیرد، و به عنوان مثال می بینیم که دو ساخت ارجاعی و فرازبانی نقش های عاطفی و ترغیبی را ایفا می نمایند. آنچه در این فرایند امام (ع) را یاری می دهد به کارگیری تشبیه، استعاره و نیز جناس و برقراری توازن بین کلمات و مراعات نظیر در کلام ایشان است. در خطبه های کوتاه شاهد آنیم که ساخت های زبانی با کارکرد ارتباطی خود منطبق و همسو بوده و امام (ع) از به کارگیری آرایه های بیانی کاسته و از محسنات بدیعی مانند اقتباس، تضمین و اسلوب حکیم بیشتر بهره می گیرد.

ترجمه یکی از اساسی ترین مسائل ادبی دنیای معاصر است، چرا که وظیفه مترجم تنها جایگزینی الفاظ نیست، بلکه به عنوان یک عنصر فعال و میانجی گر، سعی در انتقال معنای متن مبدا و حفظ ساختار زبان مقصد و معیار دارد. نشانداری یک مفهوم زبان شناختی ا ست که با کمک آن می توان کاربرد کم یا زیاد برخی ساخت ها یا مقوله های زبانی و وجود برخی محدودیت ها در کاربرد آن ها را توجیه کرد. مفهوم نشانداری از مفهوم اولیه اش که توسط تربستکوی مطرح شد، به مرور تغییر کرد و وارد دیگر سطوح زبانی شد. علاوه بر نشانداری واجی، نشانداری صرفی، نحوی، التزامی، توزیعی، معنایی و استعاری نیز مورد بررسی و واکاوی محققان زبان شناس قرار گرفت. پژوهش پیش رو با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد زبان شناختی و با هدف کیفیت سنجی و ارزشیابی منتخبی از ترجمه های نهج البلاغه ابتدا به معرفی نشاندار استعاری با تکیه بر استعاره مفهومی و سپس ترجمه ی واژگان و جملات نشاندار استعاری خطبه غرّاء و نامه سی و یکم از نهج البلاغه در پنج ترجمه ی انصاریان، مبشری، فیض الاسلام، زمانی و شهیدی بر اساس سطح سبکی گارسس می پردازد. سطح سبکی دارای ویژگی های مثبت؛ حفظ اسم های خاص با معادل در متن مقصد و حفظ آرایه های ادبی و دارای ویژگی های منفی؛ حفظ ساختارهای متن مبدا، بسط خلاقانه، بسط ساده، اشتباه مترجم، حذف آرایه های ادبی به خصوص استعاره و تغییر در آرایه های ادبی می باشد و به وجود رابطه معکوس بین جنبه های منفی و مثبت و میزان مقبولیت قائل است. بدین معنا که، هر چه مقدار ویژگی های منفی بیشتر باشد، میزان کفایت (دقت مترجم در رساندن پیام مورد نظر) و مقبولیت (میزان پذیرفتنی بودن از نظر خوانندگان زبان مقصد) کمتر است و هر چه ویژگی های مثبت بیشتر باشد، میزان کفایت و مقبولیت زیادتر خواهد بود. نتایج تحقیق نشان می دهد، روش ترجمه انصاریان با حفظ استعاره به عنوان ویژگی مثبت در سطح سبکی گارسس بیشترین همخوانی و مبشری، زمانی و شهیدی به ترتیب در مراحل بعدی قرار دارند و روش ترجمه فیض الاسلام بیشتر با افزوده سازی همخوانی دارد و همچنین روش ترجمه انصاریان از ویژگی منفی کمتر و در مجموع روش ترجمه انصاریان از کفایت و مقبولیت بیشتری برخوردار است.

در دوران معاصر "ارزیابی میزان کیفیت" ترجمه ها به عنوان یکی از اصلی ترین زیرمجموعه های "مطالعات ترجمه"، رشد چشمگیری داشته است. پژوهش های انجام گرفته در این حوزۀ علمی درصدد شناخت انواع ترجمه و بهبودبخشی و کیفیت سنجی آن از طریق ارائۀ چارچوب هایی برای سنجش ترجمه هاست. لذا ترجمه شناسی با تکیه بر نظریات علمی در باب چیستی، سبک ها و راهبردهای ترجمه، به دنبال آن است تا بستری مناسب برای پایه ریزی الگوهای مختلفِ کیفیت سنجی ترجمه ها فراهم آورد. از میان الگوهای مطرح شده، الگوی گارسس، مدلی چندبُعدی و با تکیه بر آراء نظریه پردازانی چون نیومارک و وینی و داربلنه مطرح شده است. این الگو مشتمل بر چهار سطح است که هر کدام زیرگروه ها یا تکنیک های خاص خود را دارند. طبق این الگو، انواع تکنیک های ترجمه، دارای جنبه ها و ویژگی های مثبت و منفی هستند، و مقادیر به کارگیری هر تکنیک از سوی هر کدام از مترجمان، نشان دهندۀ میزان جنبه های مثبت و منفی است. وی براساس مقادیر به دست آمده از تکنیک ها، در نهایت میزان ویژگی های مثبت و منفیِ بیانگر کفایت و مقبولیت ترجمه ها و سپس میزان کیفیت آنها را مورد ارزیابی قرار می دهد. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی از نوع مقابله ای پنج ترجمۀ «آیتی، فولادوند، زمانی، مجتبوی، صفارزاده» از سه سورۀ «نبا، تکویر، مطففین» را به ترتیب با سبک های ترجمه ای «تحت اللفظی، وفادار، معنایی، ارتباطی، آزاد» براساس الگوی گارسس مورد ارزیابی کیفی قرار داده است؛ با تکیه بر آمار و نمودار، مقادیر به دست آمده از تکنیک های به کارگرفته شده از سوی مترجمان مقایسه شده و میزان بهره مندی هر کدام در انواع زیرگروه ها و تکنیک های این آیات از لحاظ کفایت و مقبولیت مشخص گردیده است. برآیند پژوهش نشان داد، به ترتیب براساس بسامد به دست آمده از الف: جنبه های مثبت و ب: جنبه های منفی کفایت و مقبولیت با ارجاع به نمودارها، میزان اولویت ترجمه ها بدین صورت است: الف: 1. صفارزاده،2. مجتبوی،3. زمانی،4. فولادوند،5. آیتی؛ ب: 1. صفارزاده،2. آیتی،3. فولادوند،4. زمانی،5. مجتبوی. براساس مقادیر برآمده از ویژگی های مثبت و منفی، میزان حصول کیفیت ترجمه ها به ترتیب از بالاترین تا کمترین میزان بدین وجه است: 1. مجتبوی 2. زمانی، 3. صفارزاده، 4. فولادوند، 5. آیتی. این مسئله گویای این مطلب است که ترجمۀ آیتی و سپس فولادوند، به علت اه

إن الاسلوبیه بوصفها منهجا نقدیا، تعنی بدراسه النصوص الادبیه من خلال النص ذاته وهدفها الرئیس هو دراسه الظواهر المنزاحه فی النص الادبی والکشف عن جمالیاتها. فی الإجراءات الاسلوبیه، یلعب السیاق دوراً مهمّاً فی معرفه الظاهره الاسلوبیه؛ لانّ السیاق هو القاعده الداخلیه ینحرف عنها الاسلوب وهی التی تمنح الخروج علی القاعده اللسانیه والتناوب هو ظاهره اسلوبیه تمثل خروجاً او تحولاً عن النمط السائد فی السیاق وهو یعنی إحلال کلمه - اسم، وفعل، وحرف- محل کلمه اخری بشکل لا تنفی الکلمه النائبه معنی الکلمه المنوب عنها. إنّ التناوب بوصفه ظاهره اسلوبیه یحتوی علی رکیزتین اساسیتین: الاولی: الخروج عن البنیه المثالیه الاصلیه والثانیه: النیه الجمالیه التی تقف وراء البنی الإبداعیه ومن هنا تاتی اهمّیه هذه الدراسه التی تحاول الوقوف علی ابرز صور التناوب فی النص القرآنی وبیان جمالیاتها ودورها الدلالی والکشف عن المفارقه بین دلاله البنیه السطحیه الظاهره ودلالات البنیه العمیقه. عولجت هذه الدراسه علی المنهج الوصفی – التحلیلی وتوصّلت إلی بعض النتائج منها: إنّ الغرض الرئیس لتناوب حرف بدل آخر هو المبالغه بالإضافه إلی دفع التشبّع والتکرار ومفاجاه المتلقّی. ابرز التناوب فی الافعال او التضمین النحوی اسلوباً عربیاً خاصاً مفاده تضمن لفظ لمعنى لفظ آخر مما یحدث نوعاً من الدلاله المرکبه التی تغنی المعنى، مع تحقق مبدا الإیجاز والاختصار، بالإضافه إلی التوسع فی المعنى واثبتت انّ ظاهره التناوب فی الافعال اکثر انتشاراً فی هذه السور خلافاً مع الانماط الاخری. امّا فیما یتعلّق بالتناوب بین الاسماء والتناوب الوظیفی فلاحظنا فی مبحث التناوب بین صیغ الاسماء والافعال، انّ الانزیاحات، اخذت کثافه ذات نوعیه لافته، حیث راینا ان ورود اسم الفاعل بدل الفعل المضارع او الفعل الماضی له حضور مکثّف فی هذه السور. إنّ التناوب الوظیفی فی هذه السور الاربع کثیراً ما یتجلّی فی إنابه المصدر مناب الوصف ای: إقامه المصدر مقام الاسم الفاعل والمفعول حیث کثره ورودها جعلها عیّنه اسلوبیه ومن دلالات هذا النمط من التناوب هی الاقتصاد اللغوی وتکثیف الدلاله فی المبنى الواحد.

معنی شناسی بخشی از دانش زبان شناسی است که به بررسی معنای مفردات یا جمله های یک متن می پردازد و یکی از روش-های مهم جهت دستیابی به مقصود گوینده یا نویسنده است. به کارگیری دانش معنی شناسی در متونی چون قرآن کریم که دارای لایه های پیچیده ی معنایی است، در تعیین معنای واژگان نقش موثری ایفا می کند. این پژوهش در تلاش است تا با رویکرد توصیفی - تحلیلی به معنی شناسی تاریخی و توصیفی واژگان خوردنی و نوشیدنی اهل دوزخ (صدید، حمیم، غسّاق، زقّوم، ضریع، غسلین) در قرآن بپردازد. همچنین با تعیین مفاهیم همنشین و جانشین به تبیین و کشف حوزه های معنایی و مولفه های معنایی واژگان مورد نظر اقدام کند تا از رهگذر آن به معنای دقیق واژگان قرآنی دست یابد. هدف از نگارش پژوهش مذکور این است که تحولات معنایی واژگان خوردنی و نوشیدنی اهل دوزخ در قرآن از طریق معنی شناسی تاریخی و توصیفی مشخص شود و معنای واژگان از منظر بافت متنی و موقعیتی بررسی گردد. علاوه بر دو هدف فوق، این پژوهش قصد دارد تا روشی مناسب و موثر در تعیین معنای واژگان به پژوهشگران قرآنی معرفی نماید و در نهایت با دستیابی به معنای واقعی و اساسی با کمک گرفتن از مفاهیم همنشین و جانشین و مولفه های معنایی از تفسیر به رای ممانعت به عمل آید. بعد از بررسی معنای واژگان خوردنی و نوشیدنی اهل دوزخ، این نتایج حاصل شد که واژه ی «حمیم» از واژگان مورد مطالعه، بیشترین تحول معنایی داشته است و کاهش معنایی یا تخصیص معنایی به عنوان یکی از روابط مفهومی در واژگان مورد مطالعه نمود بیشتری دارد و بافت متنی در مقایسه با بافت موقعیتی در کشف معنای واژگان، نقش چشمگیرتری دارد.

توجه به امور انسانی و مسائل مربوط به جامعه، سیاست و حکومت از دیرباز در شعر شاعران عرب جریان داشت؛ اما در سال های اخیر این اهتمام به مسائل و مشکلات جامعه، شکل منسجم تر و جدی تری به خود گرفته و شاعران، بیش از پیش، خود را به رعایت این امر ملزم می دانند. فاروق جویده، شاعر معاصر مصری، از جمله شاعرانی است که در برابر حاکمیت استبدادی مصر، به ویژه در دوران حسنی مبارک، احساس تعهد و مسوولیت نموده و ذوق ادبی خود را در مسیر وطن، مبارزه طلبی و مقابله با حکومت مبارک قرار داده است. او همواره از منتقدان دولت مصر بوده و در کنار مردم معترض و انقلابی کشورش به مبارزه برخاسته و در کسوت یک شاعر روشنفکر و آگاه به امور جامعه، با سحر قلم و جادوی خیال خود، نقش بسزایی در پیشبرد اهداف انقلابی هم-میهنانش در جریان انقلاب 25 ژانویه ی 2011 مصر ایفا نموده است.