Morteza Ghaemi

در پژوهش حاضر "استعاره شناختي" را كه به درك و بيان يك مفهوم انتزاعي بر اساس يك مفهوم فيزيكي تر اطلاق مي شود به عنوان ابزاري مؤثر براي تحليل زبان كه يكي از نمودهاي ذهن است، بكار مي گيريم. اهميت اين تحقيق، از اين واقعيت ناشي مي شود كه امروزه مبحث استعاره هاي مفهومي در زمينه مطالعات فرهنگي و ميان فرهنگي، امكان بررسي شناختيِ فرهنگ ها را فراهم و از چرايي شباهت ها و تفاوت هاي ميان آنها پرده برمي دارد. روش انجام اين تحقيق، توصيفي-تحليلي و روش تحليل به صورت معناشناسي شناختي است و الگوي بررسيِ مقايسه اي آن، الگوي پيشنهادي كرشفسكي است كه شامل چهار مرحله توصيف، مقايسه، مقابله و نتيجه گيري است. مراحل مذكور، در چارچوب نظريه كوچش، مورد بررسي قرار مي گيرند. بررسي داده هاي اين پژوهش نشان مي دهد كه عامل «انتقال» به جهت همجواري جغرافيايي، به ويژه هم كيشي، به علاوه ي عاملِ بنيادينِ «انگيختگي جهان شمول فيزيولوژيك»، اشتراكات شناختي وسيعي را ميان سخنگويان اين دو زبان در حوزه احساسات شادي، غم، خشم و ترس، موجب شده است. هرچند نبايد نقش فرهنگِ مختصِ هر يك از زبان هاي مذكور را، در ايجاد گونه هاي متفاوت تجربي و انديشگاني و ترجيحات شناختي و به تبع آن، استعاره هاي خاصِ زباني، ناديده گرفت. داده هاي فرهنگ بنياد اين پژوهش، عمدتا جزو استعاره هاي متجانس اند يعني هر دو زبان از استعاره هاي مشترك در سطح عام استفاده نموده سپس اطلاعات شناختي فرهنگي خود را به آن افزوده و استعاره هاي خاص زباني به وجود آورده اند. مثلا استعارة «خشم كوره است» در فارسي، استعارة عامِ «خشم گرما است» را انتخاب و سپس به جاي گرما، كوره را برگزيده و فرد عصباني را به شيء پرتاب شده از كوره، مانند كرده است و زبان عربي، "جوشيدن شكم" را برجسته دانسته و عبارت "غلي جوفه من الغضب" را ايجاد كرده است؛ يا در رابطه با ترس، استعارة «خوف يجمد الدم في العروق»، در عربي، استعارة عامِ «ترس سرما است» را انتخاب و سپس به جاي سرما، "يخ زدن خون" را برگزيده و اين عبارت استعاريِ فرهنگ بنياد را به وجود آورده است در حالي كه در زبان فارسي غالبا تن يا برخي اعضاي بيروني است كه يخ مي كند. همچنين زبان هاي مذكور در حوزه هاي مبدأ پايه اي نظير "بالا"، براي تصور شادي، مشترك اند، اما اين استعاره در زبان فارسي غالبا "آماده شدن براي پرواز است"، مثلا "دارم بال درمي آورم"،

چكيده نظريه رومن ياكوبسن يكي از كامل ترين نظريه زبان شناسي معاصر در بررسي آثار ادبي و تعليمي است. رومن ياكوبسن نظريه پرداز مكتب فرماليستي پراگ، معتقد است كه هريك از اشكال خبري و انشائي پيام اهدافي دارد كه در پرتو اهداف ارتباطي آن قابل تبيين است. وي معتقد است كه تكيه كلام بر يكي از عوامل شش گانه ارتباط شامل فرستنده، گيرنده، پيام، زمينه، مجراي ارتباطي، و رمزگان است و اين اركان داراي نقش هاي زباني شش-گانه اي هستند كه شامل عاطفي، ترغيبي، شعري، ارجاعي، همدلي و فرازباني مي شود. اين نظريه قابل تطبيق بر خطبه هاي نهج البلاغه مي باشد؛ چه آنكه اين خطبه ها از تمام مولفه هاي مطرح در اين نظريه برخوردار است: امام (ع) به عنوان فرستنده، مخاطبان به عنوان گيرنده، محتواي كلام به عنوان پيام، شنيدار در روز ايراد خطبه ها و ديدار در امروز به عنوان مجراي ارتباطي، واژگان به عنوان رمزگان و حوادث و رخداد ها به عنوان زمينه به شمار مي روند. نظر به فراواني خطبه ها در نهج البلاغه، بيست خطبه از اين خطبه ها را به عنوان زمينه پژوهش برگزيده و بر اساس روش تحليلي- توصيفي در پرتو نظريه ارتباط كلامي ياكوبسن با هدف شناسايي و تبيين ميزان انطباق مولفه هاي مطرح در اين نظريه بر متن نهج البلاغه مورد بررسي و تحليل قرار گرفت.. نتايج اين پژوهش نشان داد كه نقش هاي زباني در خطبه هاي طولاني جز در موارد اندك با ساخت آن هماهنگ نبوده و امام (ع) هدف خود را بدون صراحت بيان مي دارد و تمام ساخت هاي تعريف شده در نظريه ياكوبسن را با بخشيدن رنگ متناسب با كاركرد مورد نظر به كار مي گيرد، و به عنوان مثال مي بينيم كه دو ساخت ارجاعي و فرازباني نقش هاي عاطفي و ترغيبي را ايفا مي نمايند. آنچه در اين فرايند امام (ع) را ياري مي دهد به كارگيري تشبيه، استعاره و نيز جناس و برقراري توازن بين كلمات و مراعات نظير در كلام ايشان است. در خطبه هاي كوتاه شاهد آنيم كه ساخت هاي زباني با كاركرد ارتباطي خود منطبق و همسو بوده و امام (ع) از به كارگيري آرايه هاي بياني كاسته و از محسنات بديعي مانند اقتباس، تضمين و اسلوب حكيم بيشتر بهره مي گيرد.

ترجمه يكي از اساسي ترين مسائل ادبي دنياي معاصر است، چرا كه وظيفه مترجم تنها جايگزيني الفاظ نيست، بلكه به عنوان يك عنصر فعال و ميانجي گر، سعي در انتقال معناي متن مبدأ و حفظ ساختار زبان مقصد و معيار دارد. نشانداري يك مفهوم زبان شناختي ا ست كه با كمك آن مي توان كاربرد كم يا زياد برخي ساخت ها يا مقوله هاي زباني و وجود برخي محدوديت ها در كاربرد آن ها را توجيه كرد. مفهوم نشانداري از مفهوم اوليه اش كه توسط تربستكوي مطرح شد، به مرور تغيير كرد و وارد ديگر سطوح زباني شد. علاوه بر نشانداري واجي، نشانداري صرفي، نحوي، التزامي، توزيعي، معنايي و استعاري نيز مورد بررسي و واكاوي محققان زبان شناس قرار گرفت. پژوهش پيش رو با تكيه بر روش توصيفي- تحليلي و با رويكرد زبان شناختي و با هدف كيفيت سنجي و ارزشيابي منتخبي از ترجمه هاي نهج البلاغه ابتدا به معرفي نشاندار استعاري با تكيه بر استعاره مفهومي و سپس ترجمه ي واژگان و جملات نشاندار استعاري خطبه غرّاء و نامه سي و يكم از نهج البلاغه در پنج ترجمه ي انصاريان، مبشري، فيض الاسلام، زماني و شهيدي بر اساس سطح سبكي گارسس مي پردازد. سطح سبكي داراي ويژگي هاي مثبت؛ حفظ اسم هاي خاص با معادل در متن مقصد و حفظ آرايه هاي ادبي و داراي ويژگي هاي منفي؛ حفظ ساختارهاي متن مبدأ، بسط خلاقانه، بسط ساده، اشتباه مترجم، حذف آرايه هاي ادبي به خصوص استعاره و تغيير در آرايه هاي ادبي مي باشد و به وجود رابطه معكوس بين جنبه هاي منفي و مثبت و ميزان مقبوليت قائل است. بدين معنا كه، هر چه مقدار ويژگي هاي منفي بيشتر باشد، ميزان كفايت (دقت مترجم در رساندن پيام مورد نظر) و مقبوليت (ميزان پذيرفتني بودن از نظر خوانندگان زبان مقصد) كمتر است و هر چه ويژگي هاي مثبت بيشتر باشد، ميزان كفايت و مقبوليت زيادتر خواهد بود. نتايج تحقيق نشان مي دهد، روش ترجمه انصاريان با حفظ استعاره به عنوان ويژگي مثبت در سطح سبكي گارسس بيشترين همخواني و مبشري، زماني و شهيدي به ترتيب در مراحل بعدي قرار دارند و روش ترجمه فيض الاسلام بيشتر با افزوده سازي همخواني دارد و همچنين روش ترجمه انصاريان از ويژگي منفي كمتر و در مجموع روش ترجمه انصاريان از كفايت و مقبوليت بيشتري برخوردار است.

در دوران معاصر "ارزيابي ميزان كيفيت" ترجمه ها به عنوان يكي از اصلي ترين زيرمجموعه هاي "مطالعات ترجمه"، رشد چشمگيري داشته است. پژوهش هاي انجام گرفته در اين حوزۀ علمي درصدد شناخت انواع ترجمه و بهبودبخشي و كيفيت سنجي آن از طريق ارائۀ چارچوب هايي براي سنجش ترجمه هاست. لذا ترجمه شناسي با تكيه بر نظريات علمي در باب چيستي، سبك ها و راهبردهاي ترجمه، به دنبال آن است تا بستري مناسب براي پايه ريزي الگوهاي مختلفِ كيفيت سنجي ترجمه ها فراهم آورد. از ميان الگوهاي مطرح شده، الگوي گارسس، مدلي چندبُعدي و با تكيه بر آراء نظريه پردازاني چون نيومارك و ويني و داربلنه مطرح شده است. اين الگو مشتمل بر چهار سطح است كه هر كدام زيرگروه ها يا تكنيك هاي خاص خود را دارند. طبق اين الگو، انواع تكنيك هاي ترجمه، داراي جنبه ها و ويژگي هاي مثبت و منفي هستند، و مقادير به كارگيري هر تكنيك از سوي هر كدام از مترجمان، نشان دهندۀ ميزان جنبه هاي مثبت و منفي است. وي براساس مقادير به دست آمده از تكنيك ها، در نهايت ميزان ويژگي هاي مثبت و منفيِ بيانگر كفايت و مقبوليت ترجمه ها و سپس ميزان كيفيت آنها را مورد ارزيابي قرار مي دهد. پژوهش حاضر با رويكردي توصيفي تحليلي از نوع مقابله اي پنج ترجمۀ «آيتي، فولادوند، زماني، مجتبوي، صفارزاده» از سه سورۀ «نبأ، تكوير، مطففين» را به ترتيب با سبك هاي ترجمه اي «تحت اللفظي، وفادار، معنايي، ارتباطي، آزاد» براساس الگوي گارسس مورد ارزيابي كيفي قرار داده است؛ با تكيه بر آمار و نمودار، مقادير به دست آمده از تكنيك هاي به كارگرفته شده از سوي مترجمان مقايسه شده و ميزان بهره مندي هر كدام در انواع زيرگروه ها و تكنيك هاي اين آيات از لحاظ كفايت و مقبوليت مشخص گرديده است. برآيند پژوهش نشان داد، به ترتيب براساس بسامد به دست آمده از الف: جنبه هاي مثبت و ب: جنبه هاي منفي كفايت و مقبوليت با ارجاع به نمودارها، ميزان اولويت ترجمه ها بدين صورت است: الف: 1. صفارزاده،2. مجتبوي،3. زماني،4. فولادوند،5. آيتي؛ ب: 1. صفارزاده،2. آيتي،3. فولادوند،4. زماني،5. مجتبوي. براساس مقادير برآمده از ويژگي هاي مثبت و منفي، ميزان حصول كيفيت ترجمه ها به ترتيب از بالاترين تا كمترين ميزان بدين وجه است: 1. مجتبوي 2. زماني، 3. صفارزاده، 4. فولادوند، 5. آيتي. اين مسئله گوياي اين مطلب است كه ترجمۀ آيتي و سپس فولادوند، به علت اه

إن الأسلوبية بوصفها منهجا نقديا، تعني بدراسة النصوص الأدبية من خلال النص ذاته وهدفها الرئيس هو دراسة الظواهر المنزاحة في النص الأدبي والكشف عن جمالياتها. في الإجراءات الأسلوبية، يلعب السياق دوراً مهمّاً في معرفة الظاهرة الأسلوبية؛ لأنّ السياق هو القاعدة الداخلية ينحرف عنها الأسلوب وهي التي تمنح الخروج علي القاعدة اللسانية والتناوب هو ظاهرة أسلوبية تمثل خروجاً أو تحولاً عن النمط السائد في السياق وهو يعني إحلال كلمة - اسم، وفعل، وحرف- محل كلمة أخري بشكل لا تنفي الكلمة النائبة معني الكلمة المنوب عنها. إنّ التناوب بوصفه ظاهرة أسلوبية يحتوي علي ركيزتين أساسيتين: الأولي: الخروج عن البنية المثالية الأصلية والثانية: النية الجمالية التي تقف وراء البني الإبداعية ومن هنا تأتي أهمّية هذه الدراسة التي تحاول الوقوف علي أبرز صور التناوب في النص القرآني وبيان جمالياتها ودورها الدلالي والكشف عن المفارقة بين دلالة البنية السطحية الظاهرة ودلالات البنية العميقة. عولجت هذه الدراسة علي المنهج الوصفي – التحليلي وتوصّلت إلي بعض النتائج منها: إنّ الغرض الرئيس لتناوب حرف بدل آخر هو المبالغة بالإضافة إلي دفع التشبّع والتكرار ومفاجأة المتلقّي. أبرز التناوب في الأفعال أو التضمين النحوي أسلوباً عربياً خاصاً مفاده تضمن لفظ لمعنى لفظ آخر مما يحدث نوعاً من الدلالة المركبة التي تغني المعنى، مع تحقق مبدأ الإيجاز والاختصار، بالإضافة إلي التوسع في المعنى وأثبتت أنّ ظاهرة التناوب في الأفعال أكثر انتشاراً في هذه السور خلافاً مع الأنماط الأخري. أمّا فيما يتعلّق بالتناوب بين الأسماء والتناوب الوظيفي فلاحظنا في مبحث التناوب بين صيغ الأسماء والأفعال، أنّ الانزياحات، أخذت كثافة ذات نوعية لافتة، حيث رأينا أن ورود اسم الفاعل بدل الفعل المضارع أو الفعل الماضي له حضور مكثّف في هذه السور. إنّ التناوب الوظيفي في هذه السور الأربع كثيراً ما يتجلّي في إنابة المصدر مناب الوصف أي: إقامة المصدر مقام الاسم الفاعل والمفعول حيث كثرة ورودها جعلها عيّنة أسلوبية ومن دلالات هذا النمط من التناوب هي الاقتصاد اللغوي وتكثيف الدلالة في المبنى الواحد.

معني شناسي بخشي از دانش زبان شناسي است كه به بررسي معناي مفردات يا جمله هاي يك متن مي پردازد و يكي از روش-هاي مهم جهت دستيابي به مقصود گوينده يا نويسنده است. به كارگيري دانش معني شناسي در متوني چون قرآن كريم كه داراي لايه هاي پيچيده ي معنايي است، در تعيين معناي واژگان نقش مؤثري ايفا مي كند. اين پژوهش در تلاش است تا با رويكرد توصيفي - تحليلي به معني شناسي تاريخي و توصيفي واژگان خوردني و نوشيدني اهل دوزخ (صديد، حميم، غسّاق، زقّوم، ضريع، غسلين) در قرآن بپردازد. همچنين با تعيين مفاهيم همنشين و جانشين به تبيين و كشف حوزه هاي معنايي و مؤلفه هاي معنايي واژگان مورد نظر اقدام كند تا از رهگذر آن به معناي دقيق واژگان قرآني دست يابد. هدف از نگارش پژوهش مذكور اين است كه تحولات معنايي واژگان خوردني و نوشيدني اهل دوزخ در قرآن از طريق معني شناسي تاريخي و توصيفي مشخص شود و معناي واژگان از منظر بافت متني و موقعيتي بررسي گردد. علاوه بر دو هدف فوق، اين پژوهش قصد دارد تا روشي مناسب و مؤثر در تعيين معناي واژگان به پژوهشگران قرآني معرفي نمايد و در نهايت با دستيابي به معناي واقعي و اساسي با كمك گرفتن از مفاهيم همنشين و جانشين و مؤلفه هاي معنايي از تفسير به رأي ممانعت به عمل آيد. بعد از بررسي معناي واژگان خوردني و نوشيدني اهل دوزخ، اين نتايج حاصل شد كه واژه ي «حميم» از واژگان مورد مطالعه، بيشترين تحول معنايي داشته است و كاهش معنايي يا تخصيص معنايي به عنوان يكي از روابط مفهومي در واژگان مورد مطالعه نمود بيشتري دارد و بافت متني در مقايسه با بافت موقعيتي در كشف معناي واژگان، نقش چشمگيرتري دارد.

توجه به امور انساني و مسائل مربوط به جامعه، سياست و حكومت از ديرباز در شعر شاعران عرب جريان داشت؛ اما در سال هاي اخير اين اهتمام به مسائل و مشكلات جامعه، شكل منسجم تر و جدي تري به خود گرفته و شاعران، بيش از پيش، خود را به رعايت اين امر ملزم مي دانند. فاروق جويده، شاعر معاصر مصري، از جمله شاعراني است كه در برابر حاكميت استبدادي مصر، به ويژه در دوران حسني مبارك، احساس تعهد و مسؤوليت نموده و ذوق ادبي خود را در مسير وطن، مبارزه طلبي و مقابله با حكومت مبارك قرار داده است. او همواره از منتقدان دولت مصر بوده و در كنار مردم معترض و انقلابي كشورش به مبارزه برخاسته و در كسوت يك شاعر روشنفكر و آگاه به امور جامعه، با سحر قلم و جادوي خيال خود، نقش بسزايي در پيشبرد اهداف انقلابي هم-ميهنانش در جريان انقلاب 25 ژانويه ي 2011 مصر ايفا نموده است.