قهرمان شیری

زبان یکی از برجسته ترین و مهم ترین عناصر سبکی در مطالعات و بررسی های ادبی به شمار می آید. هر نوع تغییر و تحوّل در ساخت و سبک زبان در یک اثر ادبی، نشان دهنده ی سیر تحوّلات و تطوّرات نگرشی و دانشی خالق اثر و نیز جامعه ای است که اثر در آن پدید آمده است. گاه قدرت حاکم بر جامعه با طیف ها و گروه های تشکیل دهنده ی خود، تاثیر مستقیم بر پدید آمدن سبک-های ادبی و شیوه های نوشتاری دارد و گاه به صورت غیر مستقیم در قالب اشکال گوناگون اعمال قدرت می کند. گاهی نیز سبک های ادبی بر زبان چیرگی یافته و باعث تغییرات و تحوّلات اساسی در این حوزه می شوند. در تاریخ تحوّلات ادبی، گاهی قدرت حکومت، بر زبان و سبک ادبی تاثیر فراوان می گذارد و حتی به آن سمت و سو نیز می دهد. حکومت صفوی در تاریخ ایران بر اساس یک ایدئولوژی مذهبی به قدرت رسید و این قدرت که از سه ضلع اصلی: 1. شاهان صفوی 2. قزلباشان 3. عالمان دین، تشکیل می شد، بر سبک و سیاق متون ادبی آن دوره تاثیر فراوان گذاشت. مطالعه ی رابطه ی کاربردی زبان در آثار ادبی و مناسبات قدرت، پژوهش های ادبی را با علوم اجتماعی و زبان شناسی پیوند می دهد. این پژوهش به تاثیر گفتمان قدرت بر آثار منثور دوره ی صفوی از منظر جامعه-شناسی زبان با تکیه بر پنج کتاب: تذکره ی شاه طهماسب، عالم آرای صفوی، رساله در پادشاهی صفوی، مقامات السالکین و عالم آرای عباسی، که هر کدام نماینده ی یکی از قدرت های خاصّ این دوران هستند، می پردازد و مشخص می کند که در دوره ی صفویه، چه قدرت هایی بر کدام آثار منثور و تا چه اندازه و به چه شیوه ای تاثیرگذار بوده اند. قدرت قزلباشان و پادشاهان در نثر کتاب هایی چون تذکره ی شاه طهماسب و عالم آرای صفوی، سبب ایجاد نثری عوامانه و سطحی شده است و ساخت نحوی گفتاری با گفتمان عامه را به نمایش می گذارد. قدرت ایدئولوژی در کتاب هایی چون رساله در پادشاهی صفوی و مقامات السالکین، نثر عربی گرای شتابزده را رقم زده است که ساخت نحوی عربی را با نوشتاری شتاب زده و اخباری نشان می دهد. در کتاب هایی چون عالم آرای عباسی که قدرت روشنفکری و ایدئولوژیکی و عوامانگی، توامان تاثیرگذارند، نثر به سمت التقاطی شدن و ترکیب گفتمان ها پیش رفته است و این ویژگی ها در ساختار نوشتاری این کتاب با برتری تاثیر قدرت روشنفکری جلوه گر است که از نظر جامعه شناسی زبان تداعی گر اوضاع اجتماعی ملتقط و دره

در شعر فارسی اعتقاد به موعود و منجی از موضوعات کهن و دیرینه ای است که در شعر آیینی مورد بررسی قرار می گیرد. شعر آیینی هر مقوله ی شعری است که صبغه ی دینی داشته و متاثر از آموزه های اسلامی باشد. شعر ولایی یکی از شاخه های شعر آیینی است و از لحاظ موضوعی، اختصاص به خاندان عترت و طهارت دارد. سخنان و سیره ی اخلاقی اهل بیت در شعر ولایی بازتاب پیدا می کند. شعر نبوی، شعر علوی، شعر فاطمی، شعر عاشورایی، شعر رضوی و شعر مهدوی زیر مجموعه های شعر ولایی هستند. شعر مهدوی فاقد صبغه ی سوگواری است و از نظر موضوعی می توان انواعی برای آن در نظر گرفت؛ شعر انتظار، شعر فرج، شعر غیبت، شعر دیدار و..... از آن جمله اند. توجه به سیر تاریخی شعر انتظار ما را متوجه این نکته می کند که در سده های آغازین هجری از نام مهدی بیشتر به عنوان یک نماد تاریخی استفاده می شد؛ نمادی که یادآور صلح و آرامش، قسط و عدل، پیروزی، جهان شمولی اسلام و نابودی کفر جهانی است. برخی شاعران در سروده های خود بعد از مدح ممدوح، او را با منجی مقایسه کرده و گاه پا را از این فراتر گذاشته او را هم پایه ی مهدی توصیف کرده اند. تا پیش از قرن دهم و دوره ی صفویه به طور کلی گرایش به سرودن شعر مذهبی کم است. حکومت صفوی، خود را برپادارنده ی آیین اهل بیت(علیهم السلام) می دانست؛ از این رو سعی بر تقویت، رونق و رواج آن داشت. زمینه های مساعد اجتماعی و سیاسی این دوره، نقش به سزایی در تقویت شعر آیینی داشت و به تدریج از روزگار مشروطه به بعد، پایگاه قدرتمندی نزد شاعران و علاقه مندان پیدا کرد. پس از انقلاب و احیای آرمان های اسلامی با گسترش باورهای مذهبی در شعر مواجه می شویم که مهم ترین آن ها مسئله ی عاشورا و مفهوم انتظار است. در این دوره با توجّه به استقبال بسیار شاعران، انتظار تبدیل به حوزه ای برجسته در شعر آیینی شد و از لحاظ کیفی، ویژگی های خاص خود را پیدا کرد. در اشعار معاصر، شاعر، موعود را در ارتباط مستقیم با خود می بیند و از همین منظر، شعر شاعران پس از انقلاب، بستری صمیمی و عاطفی برای گفتگوی منتظر و موعود است. در پژوهش حاضر برای بررسی شعر انتظار، چهل و شش شاعر از دوره های مختلف شعر فارسی انتخاب شده است. برجستهترین شاعران این پژوهش سنایی، خاقانی، عطار، نظامی، مولوی، حافظ، ابن حسام خوسفی، صائب تبریزی، ادیب پیشاوری، بهار، شهریار، امیری فیروزکوهی، علی م

در این رساله قصه های منظوم سه شاعر کودک معاصر از منظر شکل و محتوا بررسی شده است. در این بررسی، 43 قصه منظوم از ناصر کشاورز، 24 قصه از افسانه شعبان نژاد و 15 قصه از اسدالله شعبانی در سه سطح زبانی، داستانی و شعری تحلیل شده و این نتیجه به دست آمده است که میزان توجه هر یک از این شاعران به عناصر زبانی، شعری و داستانی به نسبت شاعران دیگر متفاوت است. ناصر کشاورز که فقط شاعر است، با تسلط بیشتر بر زبانی روان و کودکانه و توجه خاص به عناصر شعری در این دو سطح موفق تر بوده است؛ اما از خلاقیت در آفرینش داستان های نو بازمانده است. قصه های منظوم افسانه شعبان نژاد که هم شاعر است و همه داستان نویس، در هر دو سطح زبانی-شعری و داستانی دارای برجستگی و موفقیت خاصی است؛ هرچند طرح های داستانی برخی از آثار او برگرفته از داستان های ترجمه شده است. اسدالله شعبانی که شاعری است که گاهی داستان هم می نویسد، به نسبت دو شاعر دیگر، در آفرینش قصه های منظوم موفق چندان موفق نبوده است؛ به نحوی که توجه او به روایت و عناصر داستان، او را از صحت و قوت زبان و روانی شعر دور کرده است.

رویکرد معناشناسی گفتمان در متون ادبی، یک روش پژوهشی از نوع کیفی برای پی بردن به رابطه ساختار تولید و دریافت متن از روی ظاهر نوشته است. این روش راه دستیابی به لایه های پنهان متن و فرارفتن از عینیت ها را هموار می نماید و می کوشد معنا را آن گونه که مد نظر گوینده است کشف کند و به مخاطب نشان دهد. از نظر معناشناسی نوین، نشانه ها در نظامی فرایندی به تولید معنا می پردازند پس نشانه معناشناسی اصطلاحی است که اهداف را بهتر می نمایاند. موضوع پژوهش بررسی طنز در گلستان سعدی و رساله دلگشای عبید زاکانی بنا بر رویکرد نشانه معناشناسی گفتمان، از نوع پژوهش بنیادی (نظری) با هدف بررسی ساختار یا ساختارهای معنایی طنز در آثار مورد نظر است. بر پایه مطالعات کتابخانه ای، با استفاده از روش های استدلال عقلانی و قیاسی، بر اساس نمونه های عینی از متون مورد نظر (گلستان سعدی و رساله دلگشا) نوشته شده است و نتیجه گیری بنا بر استدلال استقرائی است. بررسی طنز در گلستان و رساله دلگشا با برخورداری از ویژگی های فراغت بخشی و انتقادی بودن به قصد اصلاح اجتماعی، از زاویه دید گفته پرداز با استفاده از جریان زیبایی شناختی برای خلق معانی تازه در حوزه تحلیل گفتمان جای می گیرد که این دو اثر به دلیل قرابت زمانیِ نگارش، از شباهت های چشمگیری برخوردارند. با توجه به این که قالب روایت (حکایت پردازی) است، در بیشتر حکایات، سیر روایی را نظام معنایی کنشی به پیش می برد اما اوج یا بزنگاه طنز، این فرایند را تغییر می دهد؛ به این صورت که معنا در فضای فشاره ای-گستره ای، بین شناخت و عاطفه در نوسان است اما این بُعد فشاره ای و عاطفیِ طنز است که به واسطه کنش گران، جریان معنا را به سمتی از شناخت که مورد نظر راوی (سعدی و عبید) است، هدایت می کند تا نگرش انتقادی را نسبت به اجتماع نشان دهد و ارزش های رایج را به چالش فرا بخواند. طنز رساله دلگشا گفتمان اصلی است اما در گلستان گفتمان جانبی، برای تقویت ادب تعلیمی است.

تغییر و تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی پس از انقلاب مشروطه، به تحول و دگرگونی در ادبیات و شعر منجر گردید. نقطه ی اوج این تحولات را می توان در اشعار نیما و پیروانش یافت. غزل نیز از تاثیر این تحولات برکنار نماند. پس از گسترش شعر نیمایی و سپید، رهروان طریق نیما که به توانایی و انعطاف غزل برای پذیرفتن انواع مضامین و حس و حال های مختلف ایمان داشتند، با تلفیق عناصر شعر آزاد و غزل سنتی و به ویژه استفاده از پیشنهاد نیما مبنی بر وصف و روایی کردن شعر، نوعی دیگر از غزل را رقم زدند که غزل نیمایی یا نو نامیده می شود. پس از انقلاب اسلامی که در واقع رجعت به سنت ها و ارزش های ملی و مذهبی بود، غزل به عنوان محبوب ترین قالب سنتی با اقبال فراوان روبرو شد و با توانایی و هوشمندی شاعران نوغزلسرای جوان و جویای نام و گاه افراطی، به نوآوری، هنجارگریزی و سنت شکنی-های گسترده ای دست یافت. در این رساله پس از تعریف جریان و برشمردن تفاوت های آن با سبک و مکتب، غزل معاصر به نه دوره و جریان متمایز تقسیم می شود که عبارتند از: 1- مشروطه 2- فترت 3- رمانتیک فردی 4- رمانتیک اجتماعی 5- سمبولیک اجتماعی 6- غزل مقاومت 7- دفاع مقدس 8- مدرن (نو و فرم) 9- پست مدرن. سپس ویژگی های هر جریان از شش منظر زبان، شکل/فرم، خیال، موسیقی، محتوا و عاطفه مورد پژوهش و مداقه قرار می گیرد. نتیجه این است که جریان های مذکور در شکل گیری و بالندگی خود تحت تاثیر مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، ورود عناصر شعر نیمایی و آزاد، مکاتب و ادبیات غرب و جریان ها و سبک های شعری قبل از خود قرار گرفته اند. این ویژگی ها و نوآوری های منحصربه فرد غزل معاصر را نسبت به تمام ادوار غزل فارسی متمایز می سازد و جریان اصلی غزل معاصر، استوار و پوینده، جوابگوی بسیاری از نیازهای ادبی، عاطفی و اجتماعی نسل امروز می باشد.

مثنوی معنوی، اثرِ جاودانه مولانا جلال الدّین محمّد بلخی، از زمانِ تصنیف تا کنون همواره مورد توجّه و تحقیق و تدقیقِ عارفان و دانشوران و ادیبان بوده است و چون کتابی دیریاب است، ناگزیر دانشوران و عارفان و ادیبان، هریک فراخورِ حال خویش و در حدّ توان، به شرحِ غوامض آن پرداخته اند تا راهروان، بیشتر و بهتر، از این خوانِ گسترده آسمانی بهره ور گردند. یکی از کسانی که به این کار همّت گماشته است علامه ملا حامد کاتبِ بیسارانی، عالم، عارف و شاعر قرن سیزدهم هجری است. ملا حامد شاید تنها کسی است که مثنوی را دو بار شرح کرده است. بیسارانی، فقیه و متکلّم بوده و بر علوم اسلامی و آثارِ عارفان تسلط داشته و افزون بر اینها خود سالها مشغول سلوک بوده و بدین سبب شرح وی حائز اهمیت است. از وی علاوه بر شرح مثنوی آثار ارزشمند دیگری به یادگار مانده. از شرحِ نخست بیسارانی بر مثنوی تنها یک نسخه موجود است اما از شرح دوم، نسخ متعددی وجود دارد. ملا حامد برای شرح ابیات مثنوی، از خود مثنوی و نیز از دیگر آثار مولانا بهره گرفته؛ تسلط ملا حامد بر قرآن و حدیث و علوم اسلامی سبب شده که وی بتواند تمام آیات و احادیث و روایات و اقوالی را که مولانا به آنها اشاره کرده در شرح خود بیاورد؛ برخی از ابیات دشوار که شارحان مثنوی کمتر بدانها پرداخته اند در شرح بیسارانی شرح شده و این شرح، حاوی دیدگاههای جدیدی است و همه اینها بر ارزش آن افزوده است. نثر شرح بیسارانی ساده و روان و استوار است اما مقدمه این کتاب فنّی و مصنوع نگاشته شده، سبک بخشهایی از متن هم بینابین است. در این پژوهش پس از معرّفی بیسارانی و آثار او، شرح دوم وی برمثنوی از لحاظ سبکی و محتوایی بررسی شده و آنگاه شرح دفتر اول بر اساس چهار نسخه خطی تصحیح شده است.

شعر نوگرای فارسی در ایران، طی سه دههی اخیر (1360-1390) تحت تاثیر اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی جامعه با معرفی جریانهای متعددی مواجه شده است که هر یک از این جریانها به نحوی بر روند تحوّلات شعر فارسی تاثیرگذار بودهاند. در دههی شصت، جریان «شعر جنگ» به طور خودجوش و بدون هیچ گونه بانی و بیانیهای به جود آمد و غالب شعرای این دهه را میتوان جزء شعرای جنگ دانست زیرا به دلیل وسعت ابعاد جنگ تمامی مردم و البتّه هنرمندان، به لحاظ عاطفی با پدیدهی جنگ و فجایع آن درگیر بودند. به موازات این جریان، «موج سوم» نیز در ادامهی تجربیّات شعرای نوگرای دههی چهل و پنجاه در حال توسعه بود. این جریان را که میتوان گونهای از «شعر لحظه» دانست و توسط «فرامرز سلیمانی» معرفی شد؛ بیشتر مجالی بود برای بیان زنج هنرمندانی که تحت فشار شرایط خاص آن دهه قرار داشتند. در کنار این دو جریان، «سید علی صالحی» نیز جریان «شعر گفتار» را معرفی کرد و با این اقدام، کاربرد زبانی نزدیک به محاوره را در سرودهها ترویج کرد. در دههی هفتاد، پس از اتمام جنگ و بازتر شدن نسبی فضای هنری، جریانهای شعری بیشتری پا به عرصهی ظهور گذاشتند؛ که اکثراً به طور مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر نظریههای اروپایی بودند. «جریان پست مدرن» که توسط «رضا براهنی» معرفی شد یکی از این گونه جریانهاست که مستقیماً از نظریههای اندیشمندان اروپایی تغذیه میکرد که هر چند با ذائقهی هنری و بافت فرهنگی مردم ایران همخوانی نداشت امّا موجب کسب تجربیّات تازهای برای شعر نوگرای فارسی شد. در همین دهه جریان «شعر پسانیمایی» که توسط «علی باباچاهی» معرفی شد در واقع شکل تعدیل یافتهای از جریان «پست مدرن» بود. در کنار این دو جریان، «ابوالفضل پاشا» جریان « شعر حرکت » را معرفی کرد که این جریان اگر چه رگههایی از پست مدرن را در خود داشت امّا بیشتر مبتنی بر تجربیّات شعر سنتی فارسی به ویژه شیوهی «مولانا» بود. «سید علی صالحی» نیز در این دهه دوباره دست به کار شد و جریان «شعر فراگفتار» را معرفی کرد و این بار کوشید که ابعادی متافیزیکی را برای اصوات و آواها، تعریف کند. با آرامتر شدن اوضاع سیاسی و اجتماعی در سالهای آغازین دههی هشتاد، از التهابات عرصهی ادبی نیز کاسته شد و شور و شر ارائهی نظریههای اروپایی نیز فروکش کرد و تنها انشعاب باقی ماندهی این نظریهها جریان «شعر متفاوط» بود که توسط «محمّد آ

چکیده یکی از موضوعات مهم در بررسی جریان های فکری در حماسه های ملی ایران، حضور عناصر اسلامی در بطن منظومه های پهلوانی است که محققان از آن به انطباق یا تلفیق یاد کرده اند.باید در نظر داشت که فضای داستانی منظومه های پهلوانی مربوط به پیش از اسلام بوده است و سرایندگان و پردازندگان این داستان ها در دوران اسلامی می زیسته اند؛ بنابراین طبیعی است که شاعران این منظومه ها برای توجیه آثار خود ناگزیر به حذف برخی از حادثه ها یا رخدادهای داستان بوده اند که با عقاید اسلامی سازگار نبوده است و مواردی را که با نگرش های اسلامی سازگارتر بوده در بطن داستان وارد کنند. از سوی دیگر شاعران در سرودن این داستان ها خواه و ناخواه برخی از عقاید فکری و دینی خود را در بطن منظومه های حماسی جای داده اند؛ در واقع برای پذیرش این داستان ها نزد عموم مردم، عناصر دینی اسلامی در دوره های پس از اسلام وارد منظومه هایی شد که داستان هایشان مربوط به پیش از اسلام بود؛ یعنی پردازندگان این داستان ها به نوعی به آمیختگی جریان های دینی و ملی روی آوردند که برخی محققین از آن به انطباق یا تلفیق یا اختلاط عناصر ملی و دینی یاد می کنند. در این رساله منظومه های پهلوانی پس از شاهنامه از منظر جریان شناسانه (به تکیه بر نگرش های دینی سرایندگان آن ها) بررسی شده اند.که عبارتند از: گرشاسب-نامۀ اسدی طوسی، کوش نامه و بهمن نامۀ ایرانشاه/ایرانشان بن ابالخیر، سام نامه، زرین قبانامه، فرامرزنامۀ بزرگ، شهریارنامه و بانو گشسب نامه، برزونامه، کک کوهزاد و فرامرزنامۀ کوچک. پس از مطالعه و بررسی دقیق منظومه های پهلوانی، نتایج نگرش-های تلفیقی به دست آمده با توضیحی مختصر بیان شده است که عبارتند از: حضور پیامبران در منظومه های پهلوانی، نبرد سام و عوج بن عنق در سام نامه، انعکاس آیین فتوت در جهانگیرنامه، داستان نبرد شداد و سام، انعکاس نگرش های عرفانی در منظومه های پهلوانی، رسالت های پهلوانانۀ قهرمانان در منظومه های پهلوانی. این رساله از پنج بخش تشکیل شده است: فصل نخست پس از مقدمه، طرح پژوهشی است. فصل دوم، کلیات پژوهشی که شامل توضیحی دربارۀ مفهوم جریان شناسی وجریان-های مهم شعری مانند غزل نو و شعر منثور و هم چنین شناخت جریان های منظومه های پهلوانی پس از شاهنامه است. فصل سوم روش تحقیق و فصل چهارم تبیین پژوهش است که در این فصل به طور تفصیلی به تاثیر ا

شیخ احمد سرهندی ملقّب به امام ربّانی و مجدِّد الفِ ثانی در قرن دهم هجری در هندوستان متولد شد و بعد از ورود به طریقت نقشبندیه به زودی به یکی از چهره های بارز این سلسله بدل شد و جانی دوباره به این طریقه بخشید.نظریات تازه و نوین او در باب طریقت و سلوک و سیاست تا کنون یعنی حدود چهارصد سال پس از وی، هنوز هم الگوی پیش روی صوفیان و عارفان این طریقت است.امام ربّانی به سبب عقاید جالب و جدیدش ،بنیان گذار و رهبر مکتب و مسلکی جدید در سلسله نقشبندیه شد به گونه ای که محققان، بعد از وی این طریقت را با نام نقشبندیه مجدِّدیه می شناسند.شیخ مجدِّد با آرا و عقاید ناب و نوین خویش نظر بسیاری از محققان و مستشرقان و نهانگرایان اهل طریق را به خویش معطوف کرد.از جمله این عقاید بحث انگیز و پر اهمیت می توان به نظریه وحدت شهود وی که در برابر نظریه وحدت وجود شیخ ابن عربی مطرح شده بود ،اشاره نمودامام ربّانی همه عمر خویش را مصروف تبلیغ شریعت و ترویج طریقت کرد.نقطه حساسیت او بدعت و نوآوری در عبادت بود و به شدت با هرگونه بدعتی مخالفت می کرد..مکتب نوین امام ربّانی در ایران به وسیله مولانا خالد نقشبندی و خلفای بزرگ وی همچون شیخ محمد عثمان سراج الدین اول ،شناسانده و معرفی شد و به سبب تبلیغات فراگیر و ارشاد بی نظیر او، طیفی گسترده از پیروان را بر گرد خویش جمع کرد؛ چنان که مکتب شیخ ربّانی در ایران و کشورهایی نظیر سوریه و ترکیه و عراق با عنوان نقشبندیه خالدیه شناخته می شود.این مکتب در این کشورها منشاء تحولات و نوآوری های بسیاری در عرصه ادبیات و عرفان و طریقت و سیاست شد.این رساله جستار و پژوهشی در باب اندیشه های عرفانی و کلامی شیخ احمد سرهندی است.در این رساله تحقیقی می کوشیم تا به بررسی اجمالی عقاید بدیع وی در زمینه عرفان وسلوک اسلامی بپردازیم و آن اندیشه ها را مورد مداقّه و دقت بیشتری قرار دهیم بلکه راز نقش احیاگرانه و رمز ماندگاری و تاثیر گذاری او را بر جهان اسلام و طرایق عرفانی تا حدی روشن شود.اساس و اصل ما در این پژوهش و تحلیل، کتاب مکتوبات شیخ ربّانی است.