ناصر قره خانی

نهج البلاغه علاوه بر فصاحت و بلاغت و زیبایی لفظی و آرایش هنری بی نظیرش دارای معانی ژرف و مفاهیم والایی است که به این کتاب بی‎نظیر جاودانگی بخشیده است؛ مفاهیم عمیقی که با فطرت انسان گره خورده و از سرچشمه وحی مایه گرفته و از آبشار کلام علی(ع) بر زندگی انسان‎ها جریان یافته است .جهت نیل به معانی و مفاهیم عمیق آن و فهم دقیق و صحیح واژگان ناگزیر باید از دریچه دانش معناشناسی به آن نگریست. دانش معناشناسی به عنوان شاخه ای از علم زبان شناسی،دانشی است که با تجزیه و تحلیل متون و کلام، معنا ودلالت ها را مورد مطالعه قرار می دهد و به عبارتی به دنبال کشف روابط واژگانی و معانی آن ها است. بر این اساس در پژوهش حاضر با استفاده از این دانش به معناشناسی واژه نفق و مشتقات آن پرداخته شده و با بهره گیری از رویکرد تاریخی این واژه از زمان جاهلی تا متن نهج البلاغه و سپس با رویکرد توصیفی مفاهیم همنشین و جانشین و معانی واژگان بر اساس بافت و سیاق کلام مورد بررسی قرار گرفته است و هدف از نگارش این پژوهش بررسی و شناخت تحولات معنایی واژه نفق و مشتقات آن بوده که با استفاده از معناشناسی تاریخی و توصیفی از تفسیر به رای جلوگیری کرده و نتایج قابل توجهی را به دست آورده است. این نتایج حاکی از آن است که واژه نفاق از مشتقات بارز واژه نفق است که تخصیص معنایی یافته و گستره معنایی آن کاهش یافته است. ضمن اینکه به علت دلالتهای درون زبانی این واژه، از میان روابط مفهومی شامل شمول معنایی ترادف معنایی، تقابل معنایی، همنشینی و جانشینی در شناخت معنای آن ها نمود یافته و در میان انواع بافت، بافت متنی بیشترین تاثیر در تشخیص معنای این واژه را داشته است. واژه نفق و مشتقات آن به همراه صورت های فعلی آن در نهج البلاغه در مجموع 20 مرتبه در 12 خطبه، 2 نامه و شش حکمت به کار رفته است.المداهنه،الْإِفْکُ ،المکْرُ ،الکذب،الکُفْر، إلْحاد، خَیانَه، شِرْک، غِشّ، المخادعه ،حِیلَه کلماتی هستند که می توان آنها را از جمله مترادفات واژه نفاق در نظر گرفت که در میان واژگان ذکر شده واژه کفر از جهت شمول معنایی بر دیگر واژگان احاطه دارد و هر یک از این موارد از جمله نفاق به - نحوی زیرمجموعه کفر محسوب می شوند. هم چنین در بررسی روابط معنایی این واژه مشخص شد که واژگان خداع و ادهان جانشین ها و واژگان مومن، مشرک، ضالون، ائمه الضلاله، متصنع، کاذب نیز مهم

تاثیر متقابل زبان و ادبیات فارسی از زمان های قدیم امری بدیهی است و این خود نشانه پیوند عمیق ایرانیان با اعراب قبل از اسلام و بعد از اسلام می باشد. درباره تاثیر عربی در زبان فارسی مقالات بسیاری ثبت شده است اما درباره تاثیر فارسی بر زبان عربی پژوهش قابل ملاحظه ای به عمل نیامده است. زبان های گروه سامی و عربی بخش اعظمی از واژگان خود را از پارسی گرفته اند، که در مورد عربی به دلیل ماهیت صرفی و قالب های متعدد آن واژگان فارسی بیشتر در شکل مفرد و ساده آن قابل ردیابی است. اما زبان فارسی از معدود زبانهای دنیا است که تقریباً عموم واژگان وام گرفته را بدون دستکاری و بدون حذف آوا و حروف می پذیرد به ویژه کلمات قرآنی را بدون هیچ تغییری پذیرفته است کتاب اللغه الفارسیه یک اثر تاریخی ادبی به شمار می رود که نویسنده اش سعی دارد زبان فارسی را از ابعاد گوناگون مورد بررسی قرار دهد. او در ابتدا از زمان پیدایش و تکوین زبان فارسی با ارائه سند توضیح می دهد، سپس در مورد تاثیرگذاری زبان فارسی در زبان عربی سخن می راند، و بعد درباره ارتباط و تاثیر زبان عربی بر زبان فارسی و در پاره ای از موضوعات به اشعار اعراب استناد می کندروشی که برای ترجمه کتاب لغت الفارسیه در نظر گرفته شده، تعادل پویایی یوجین نایدا ست، طبق نظریه پویا، در این نوع ترجمه، پیام حرف آخر را می زند،بنابراین با تعدیلات فراوانی همراه است،را تغییر داد اما تغییر در متن مبدا نباید به خط دار شدن پیام متن منجر شود؛چون از نظر کارکرد، معادل متن خواهد بود. اعمال اندکی تعطیلات جهت ساده و روان شدن متن، پیام متن مبدا، خطر دار نشود و تاثیر کارایی خود را حفظ کند.

دانش پژوهان همواره به دنبال شناخت معنای دقیق و صحیح واژگان هستند تا به معنای مورد نظر گوینده در کلام دست پیدا کنند. معناشناسی روشی است که در بررسی معنا با رویکردها و مبانی مختلف به کمک زبان شناسان آمده و دانشی است که با تجزیه و تحلیل متن و کلام، معنا را مورد مطالعه قرار می دهد . در پژوهش حاضر نیز با استفاده از روش معناشناسی مفاهیم غرور، غوی و لعنه تبیین و مولفه های معنایی آن ها از قرآن کریم استخراج شده است. در این نوشتار پس از بیان کلیاتی که مربوط به مبانی نظری معناشناسی است، با رویکرد تاریخی، واژگان موردنظر در طول تاریخ و معانی آن ها در اشعار جاهلی، قبل، هم زمان و بعد از نزول قرآن واکاوی و پس از آن با رویکرد توصیفی، مفاهیم همنشین و معانی واژگان براساس بافت و سیاق کلام مورد بررسی قرار گرفته است. هدف از نگارش این پژوهش شناخت تحولات معنایی واژگان غرور، غوی و لعن به عنوان اوصاف شیطان بوده و با استفاده از معناشناسی تاریخی و توصیفی از تفسیر به رای جلوگیری کرده است. واژگان غرور، غوی و لعن به ترتیب 27، 22 و 41 مرتبه در قرآن کریم به کار رفته اند و واژه لعنه از بسامد بیش تری و شمول معنایی نسبت به واژه های غرور و غوی برخوردار بوده است .و این واژ گان در کنار دیگر اوصاف شیطان که در قرآن کریم بیان شده است زیر مجموعه ی کفر قرار می گیرد زیرا هرکس راه نافرمانی از دستورات الهی را در پیش بگیرد از رحمت الهی دور می شود و زیر مجموعه ی کفر قرار می گیرد.

چکیده: ادبیات راهی است برای شناخت بیشتر فرهنگ های مختلف و در میان شاخه های متعدد آن، ادبیات مقاومت نوعی از ادبیات متعهد است . تاریخ ملل جهان مشحون از مقاومت در برابر نیروهای متجاوز است، و ادبیات مقاومت آیینه انعکاس فرهنگ ملت هایی است که در مقابل دشمن به مقاومت برخاسته اند و دراین میان هر نوشته یا سروده ای که مبارزه ملت ها را در برابر ظلم و ستم نشان دهد، در حوزه ادب پایداری جای می گیرد. دکتر صالح ابراهیم نویسنده و اندیشمند معاصر و مشهور لبنانی است. وی در موضوعات مختلف آثار و کتابهای نفیسی ازخود برجای گذاشته است .او اکنون بعنوان پروفسور در دانشگاهای لبنان فعالیت دارد. ازجمله از آثار وی "ضوء و تراب" است."ضوءًُ وتراب" یکی از کتاب های ادبی - روایی، شامل 6 فصل و 141 صفحه می باشد. این رمان به ابعاد اجتماعی و تاریخی پرداخته و نشانگر درگیری پیچیده ای است که در زمان جنگ و استعمار رخ داده است و برای نسل نوجوان و جوان بسیار آموزنده ومفید می باشد. ترجمه یکی از مهم ترین راه های انتقال پیام از یک ملت و فرهنگ، به ملت و فرهنگ دیگر است و انواع و تعاریف مختلفی دارد یکی از آن ها، ترجمه از دیدگاه وینه و داربلنه دو زبان شناس و نظریه پرداز در فن ترجمه می باشد. از دیدگاه این دو نظریه پرداز کانادایی، ترجمه به دو روش "مستقیم "که معادل" لفظی" و روش "غیرمستقیم "که معادل "معنایی" است ،تقسیم می شود. مترجم سعی دارد، ترجمه اش تا حد امکان لفظ به لفظ به نویسنده پای بند باشد و درعین حال با زبان و فرهنگ مقصد نیز همخوانی داشته باشد، تا خواننده با شیوه تفکر و بیان ملت های دیگر آشنایی یابد، و ازآنجایی که هدف نظریه وینه و داربلنه، کمک به خواننده برای درک بهتر متن است، در ترجمه کتاب "ضوء وتراب" به عنوان یک اثر ادبی-روایی از این نظریه استفاده شده، تا بهتر بتوان مفاهیم موردنظر نویسنده را به خواننده منتقل کرد. ترجمه این کتاب، بر اساس نظریه "تحت اللفظی از ترجمه مستقیم" و "معادل یابی و همانندسازی، جابجایی و تغییر دیدگاه از ترجمه غیرمستقیم" وینه و دار بلنه می توان مترجمان را برای استفاده از این نظریه یاری نماید.

معنی شناسی یکی از شاخه های علم زبان شناسی به شمار می رود. این علم در دوره های اخیر به عنوان دانشی نوبنیان، مطمح نظر محققان و دانش پژوهان در مطالعات قرآنی قرار گرفته است. در قرآن کریم که به لسان عربی مبین نازل گردیده، واژه ها از جایگاه و مرتبه خاصی برخوردارند؛ آنچنان که از زمان نزول تا عصر حاضر توجه محققان و مفسران را به خود معطوف داشته است و در همین راستا اهمیت علم معنی شناسی نیز بیشتر روشن می شود؛ زیرا این علم می تواند مفهوم واژگان را از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار دهد و افق های روشن و جدیدی را در پژوهش های قرآنی ارائه نماید. بر این اساس، تحقیق حاضر به بررسی روابط معنایی اوصاف شیطان (واژه های برگزیده: عدوّ، رجیم، کفور، مارد و کِبر) پرداخته و با بهره گیری از معنی شناسی تاریخی و به روش تحلیلی- توصیفی، واژه های مورد نظر را از دوره جاهلی تا متن قرآن کریم مورد مطالعه قرار داده و نتایج قابل توجهی را به دست آورده است. این مداقّه حاکی از آن است که واژگان مورد بحث به همراه مشتقات خود به ترتیب کفور 524، کبر 161، عدوّ 106، رجیم 14 و مارد 5 بار در قرآن کریم به کار رفته است. در این میان واژه کفر از جهت شمول معنایی بر دیگر واژگان احاطه دارد؛ زیرا هریک از این موارد به نحوی زیر مجموعه کفر محسوب می شوند. علی رغم اینکه کبر می تواند عامل و انگیزه کفر محسوب شود. از جهت دیگر با بررسی این کلمات در دوره قبل از اسلام و اشعار جاهلی، عموم این واژه ها با لحاظ کردن ساختار قرآن کریم (کم یا زیاد) توسعه معنایی پیدا کرده ؛ البته واژه ای مانند رجیم به جهت اختصاص یافتن به إبلیس از نوعی تخصیص معنایی برخوردار گشته است.

دانش پژوهان همواره به دنبال شناخت معنای دقیق و صحیح واژگان هستند تا به معنای مورد نظر گوینده در کلام دست پیدا کنند. معناشناسی روشی است که در بررسی معنا با رویکردها و مبانی مختلف به کمک زبان شناسان آمده و دانشی است که با تجزیه و تحلیل متن و کلام، معنا را مورد مطالعه قرار می دهد . در پژوهش حاضر نیز با استفاده از روش معناشناسی مفاهیم عسل، لبن و شراب تبیین و مولفه های معنایی آن ها از قرآن کریم استخراج می شود. در این نوشتار پس از بیان کلیاتی که مربوط به مبانی نظری معناشناسی است، با رویکرد تاریخی، واژگان مورد نظر در طول تاریخ و معانی آن ها در اشعار جاهلی، قبل، همزمان و بعد از نزول قرآن واکاوی و پس از آن با رویکرد توصیفی، مفاهیم همنشین و معانی واژگان براساس بافت و سیاق کلام مورد بررسی قرار می گیرد. هدف از نگارش این پژوهش بررسی تحولات معنایی واژگان عسل، لبن و شراب به عنوان خوراک اهل بهشت است و با استفاده از معناشناسی تاریخی و توصیفی از تفسیر به رای جلوگیری می کند. علاوه بر هدف فوق این نوشتار قصد دارد تا خوراکی که در بهشت به مومنین وعده داده شده را با آنچه که در دنیا در دسترس انسان است مقایسه و تفاوت های آن ها را بیان کند. واژگان عسل، لبن و شراب با معانی عسل، شیر و نوشیدنی به ترتیب 1، 2 و 39 مرتبه در قرآن کریم به کار رفته اند و واژه شراب از بسامد بیشتر و شمول معنایی نسبت به واژه های عسل و لبن برخوردار است.