سمیه سلمانیان

از جمله موضوعات مورد بحث در حوزه علوم قرآنی، آیات متشابه لفطی است. مقصود از آن آیاتی است که بدون هیچ گونه تفاوت و گاه با تغییری اندک در ساختار صرفی یا ابدال و یا ساختار جمله، دوبار یا بیشتر در آیات قرآن تکرار شده اند. آثار ارزشمندی در گذشته و حال در این زمینه پدید آمده که در آنها با رویکرد بلاغی و ادبی و یا با استفاده از سیاق و استمداد از علم لغت به بررسی علل این تفاوت ها پرداخته اند. صاحبان این آثار در صدد اثبات این نکته بوده اند که تکرار در قرآن وجود ندارد بلکه این تکرار، ظاهری است و قصد و هدفی حکیمانه در آن نهفته است که آن را از آیه یا آیات مشابه متمایز می نماید. فهم این هدف و به تبع آن برگردان درست معنای مورد نظر از این گونه آیات نیازمند نگاه تیزبین و آشنا با سیاق قرآنی، علم بلاغت، نحو و لغت است. این دسته از آیات در زبان فارسی و از جنبۀ معناشناختی کم تر مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر بر آن بوده تا گامی هرچند کوچک و ناچیز در این زمینه بردارد و به توصیف، تحلیل و تطبیق انتقادی ترجمۀ شش تن از مترجمان فارسی قرآن کریم:( آیتی، خرمشاهی، شعرانی، فولادوند، قمشه ای و مکارم) بپردازد. در این جُستار به بررسی آن دسته از آیات متشابهی پرداخته شده که دارای تفاوت های بسیار ظریفی با یک دیگر هستند و این تفاوت ها قابلیت برگردان دقیق به زبان فارسی را دارا می باشند؛ مانند اختلاف در اسم و فعل، ماضی و مضارع، ابدال، تقدیم و تاخیر، موکد و غیر موکد. برآیند این پژوهش نشان می دهد که مترجمان یادشده معمولاً بدون توجه به تفاوت های ظریف موجود بین این گونه از آیات، آن ها را به صورت یکسان ترجمه نموده و دقت کافی در این امر را لحاظ نداشته اند. البته از میان ترجمه های پیش گفته، ترجمۀ آقای فولادوند در برگردان فارسی آیات متشابه موفق تر از سایرین بوده است.