سیدمهدی مسبوق

چکیده نظریه رومن یاکوبسن یکی از کامل ترین نظریه زبان شناسی معاصر در بررسی آثار ادبی و تعلیمی است. رومن یاکوبسن نظریه پرداز مکتب فرمالیستی پراگ، معتقد است که هریک از اشکال خبری و انشائی پیام اهدافی دارد که در پرتو اهداف ارتباطی آن قابل تبیین است. وی معتقد است که تکیه کلام بر یکی از عوامل شش گانه ارتباط شامل فرستنده، گیرنده، پیام، زمینه، مجرای ارتباطی، و رمزگان است و این ارکان دارای نقش های زبانی شش-گانه ای هستند که شامل عاطفی، ترغیبی، شعری، ارجاعی، همدلی و فرازبانی می شود. این نظریه قابل تطبیق بر خطبه های نهج البلاغه می باشد؛ چه آنکه این خطبه ها از تمام مولفه های مطرح در این نظریه برخوردار است: امام (ع) به عنوان فرستنده، مخاطبان به عنوان گیرنده، محتوای کلام به عنوان پیام، شنیدار در روز ایراد خطبه ها و دیدار در امروز به عنوان مجرای ارتباطی، واژگان به عنوان رمزگان و حوادث و رخداد ها به عنوان زمینه به شمار می روند. نظر به فراوانی خطبه ها در نهج البلاغه، بیست خطبه از این خطبه ها را به عنوان زمینه پژوهش برگزیده و بر اساس روش تحلیلی- توصیفی در پرتو نظریه ارتباط کلامی یاکوبسن با هدف شناسایی و تبیین میزان انطباق مولفه های مطرح در این نظریه بر متن نهج البلاغه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت.. نتایج این پژوهش نشان داد که نقش های زبانی در خطبه های طولانی جز در موارد اندک با ساخت آن هماهنگ نبوده و امام (ع) هدف خود را بدون صراحت بیان می دارد و تمام ساخت های تعریف شده در نظریه یاکوبسن را با بخشیدن رنگ متناسب با کارکرد مورد نظر به کار می گیرد، و به عنوان مثال می بینیم که دو ساخت ارجاعی و فرازبانی نقش های عاطفی و ترغیبی را ایفا می نمایند. آنچه در این فرایند امام (ع) را یاری می دهد به کارگیری تشبیه، استعاره و نیز جناس و برقراری توازن بین کلمات و مراعات نظیر در کلام ایشان است. در خطبه های کوتاه شاهد آنیم که ساخت های زبانی با کارکرد ارتباطی خود منطبق و همسو بوده و امام (ع) از به کارگیری آرایه های بیانی کاسته و از محسنات بدیعی مانند اقتباس، تضمین و اسلوب حکیم بیشتر بهره می گیرد.

ترجمه یکی از اساسی ترین مسائل ادبی دنیای معاصر است، چرا که وظیفه مترجم تنها جایگزینی الفاظ نیست، بلکه به عنوان یک عنصر فعال و میانجی گر، سعی در انتقال معنای متن مبدا و حفظ ساختار زبان مقصد و معیار دارد. نشانداری یک مفهوم زبان شناختی ا ست که با کمک آن می توان کاربرد کم یا زیاد برخی ساخت ها یا مقوله های زبانی و وجود برخی محدودیت ها در کاربرد آن ها را توجیه کرد. مفهوم نشانداری از مفهوم اولیه اش که توسط تربستکوی مطرح شد، به مرور تغییر کرد و وارد دیگر سطوح زبانی شد. علاوه بر نشانداری واجی، نشانداری صرفی، نحوی، التزامی، توزیعی، معنایی و استعاری نیز مورد بررسی و واکاوی محققان زبان شناس قرار گرفت. پژوهش پیش رو با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد زبان شناختی و با هدف کیفیت سنجی و ارزشیابی منتخبی از ترجمه های نهج البلاغه ابتدا به معرفی نشاندار استعاری با تکیه بر استعاره مفهومی و سپس ترجمه ی واژگان و جملات نشاندار استعاری خطبه غرّاء و نامه سی و یکم از نهج البلاغه در پنج ترجمه ی انصاریان، مبشری، فیض الاسلام، زمانی و شهیدی بر اساس سطح سبکی گارسس می پردازد. سطح سبکی دارای ویژگی های مثبت؛ حفظ اسم های خاص با معادل در متن مقصد و حفظ آرایه های ادبی و دارای ویژگی های منفی؛ حفظ ساختارهای متن مبدا، بسط خلاقانه، بسط ساده، اشتباه مترجم، حذف آرایه های ادبی به خصوص استعاره و تغییر در آرایه های ادبی می باشد و به وجود رابطه معکوس بین جنبه های منفی و مثبت و میزان مقبولیت قائل است. بدین معنا که، هر چه مقدار ویژگی های منفی بیشتر باشد، میزان کفایت (دقت مترجم در رساندن پیام مورد نظر) و مقبولیت (میزان پذیرفتنی بودن از نظر خوانندگان زبان مقصد) کمتر است و هر چه ویژگی های مثبت بیشتر باشد، میزان کفایت و مقبولیت زیادتر خواهد بود. نتایج تحقیق نشان می دهد، روش ترجمه انصاریان با حفظ استعاره به عنوان ویژگی مثبت در سطح سبکی گارسس بیشترین همخوانی و مبشری، زمانی و شهیدی به ترتیب در مراحل بعدی قرار دارند و روش ترجمه فیض الاسلام بیشتر با افزوده سازی همخوانی دارد و همچنین روش ترجمه انصاریان از ویژگی منفی کمتر و در مجموع روش ترجمه انصاریان از کفایت و مقبولیت بیشتری برخوردار است.

مطالعات تطبیقی در دو سده اخیر میلادی، افق های گسترده ای را در برابر چشمان ملت های جهان به ارمغان آورده است. تلفیق مطالعات تطبیقی با دنیای پایداری و مقاومت، زوایای گوناگون و پنهان جوهر مشترک انسانی را به ما نشان می دهد، چرا که پایداری انسان در برابر ظلم و ستم همیشگی بوده و نشان از وجود همگونی های فراوانی دارد که تاریخ، گواه آن است. ملت ستمدیده فلسطین و کردستان عراق در نیمه دوم قرن بیستم میلادی به پایداری در برابر ظلم برخاستند و در کنار آنان، شاعران نیز دوشادوش مردم خود جنگیده و آثار پایداری فراوانی آفریدند. پژوهش حاضر ضمن بررسی شعر پایداری سمیح قاسم شاعر معاصر فلسطینی و عبدالله پَشیو شاعر معاصر کردستان عراق در نیمه دوم قرن بیستم میلادی با روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر مکتب تطبیقی آمریکایی، نمایی کلی از اوضاع شعر پایداری در ادبیات عربی و کردی در بازه زمانی یاد شده ارائه نموده است. ظلم و استبداد از مهم ترین عوامل پیدایش شعر پایداری در ادبیات عربی و کردی نیمه دوم قرن بیستم است. برآیند پژوهش نشان داد که مهم-ترین درون مایه های پایداری دو شاعر، آگاه سازی ملت خویش و دعوت آنان به مبارزه و القای روحیه امید به پیروزی در آینده با تکیه بر نمادهای عربی – اسلامی – مدیترانه ای در شعر قاسم، و کردی – اسلامی – ایرانی در شعر پشیو به منظور برانگیختن شور و حماسه ملی و دینی می باشد.

در دوران معاصر "ارزیابی میزان کیفیت" ترجمه ها به عنوان یکی از اصلی ترین زیرمجموعه های "مطالعات ترجمه"، رشد چشمگیری داشته است. پژوهش های انجام گرفته در این حوزۀ علمی درصدد شناخت انواع ترجمه و بهبودبخشی و کیفیت سنجی آن از طریق ارائۀ چارچوب هایی برای سنجش ترجمه هاست. لذا ترجمه شناسی با تکیه بر نظریات علمی در باب چیستی، سبک ها و راهبردهای ترجمه، به دنبال آن است تا بستری مناسب برای پایه ریزی الگوهای مختلفِ کیفیت سنجی ترجمه ها فراهم آورد. از میان الگوهای مطرح شده، الگوی گارسس، مدلی چندبُعدی و با تکیه بر آراء نظریه پردازانی چون نیومارک و وینی و داربلنه مطرح شده است. این الگو مشتمل بر چهار سطح است که هر کدام زیرگروه ها یا تکنیک های خاص خود را دارند. طبق این الگو، انواع تکنیک های ترجمه، دارای جنبه ها و ویژگی های مثبت و منفی هستند، و مقادیر به کارگیری هر تکنیک از سوی هر کدام از مترجمان، نشان دهندۀ میزان جنبه های مثبت و منفی است. وی براساس مقادیر به دست آمده از تکنیک ها، در نهایت میزان ویژگی های مثبت و منفیِ بیانگر کفایت و مقبولیت ترجمه ها و سپس میزان کیفیت آنها را مورد ارزیابی قرار می دهد. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی از نوع مقابله ای پنج ترجمۀ «آیتی، فولادوند، زمانی، مجتبوی، صفارزاده» از سه سورۀ «نبا، تکویر، مطففین» را به ترتیب با سبک های ترجمه ای «تحت اللفظی، وفادار، معنایی، ارتباطی، آزاد» براساس الگوی گارسس مورد ارزیابی کیفی قرار داده است؛ با تکیه بر آمار و نمودار، مقادیر به دست آمده از تکنیک های به کارگرفته شده از سوی مترجمان مقایسه شده و میزان بهره مندی هر کدام در انواع زیرگروه ها و تکنیک های این آیات از لحاظ کفایت و مقبولیت مشخص گردیده است. برآیند پژوهش نشان داد، به ترتیب براساس بسامد به دست آمده از الف: جنبه های مثبت و ب: جنبه های منفی کفایت و مقبولیت با ارجاع به نمودارها، میزان اولویت ترجمه ها بدین صورت است: الف: 1. صفارزاده،2. مجتبوی،3. زمانی،4. فولادوند،5. آیتی؛ ب: 1. صفارزاده،2. آیتی،3. فولادوند،4. زمانی،5. مجتبوی. براساس مقادیر برآمده از ویژگی های مثبت و منفی، میزان حصول کیفیت ترجمه ها به ترتیب از بالاترین تا کمترین میزان بدین وجه است: 1. مجتبوی 2. زمانی، 3. صفارزاده، 4. فولادوند، 5. آیتی. این مسئله گویای این مطلب است که ترجمۀ آیتی و سپس فولادوند، به علت اه

ترجمه از تاریخی کهن برخوردار است که زمان معیّنی را نمی توان برای آن متصور شد. این حوزه از علم در دوران معاصر همزمان با شکل گیری رنسانس و سایر تحولات و پیشرفت ها علمی و ادبی و صنعتی بر سرعت خود افزود تا اینکه امروزه می توان آن را یکی از پرترافیک ترین شاخه های علمی حال حاضر قلمداد کرد. نظریات و دیدگاه های ترجمه بخش بزرگی از مطالعات ترجمه در عصر حاضر را شکل می دهد اما با اندکی دقت و جستجو خواهیم یافت که بیشتر این آراء و نظرات پیرامون دو گرایش و رویکرد سنتی ترجمه یعنی تحت اللفظی و آزاد می چرخد و همچنان نزاع ها و درگیری میان طرفداران ترجمه تحت اللفظی و موافقان آن دایر است؛ با این تفاوت که دیگر از بدیهیات و قواعد ساده و کلی گویی های نقدی قدیم خبری نیست بلکه علم ترجمه در حال حاضر با بسیاری از شاخه های علمی در ارتباط است و نظریات مختلف ریزه کاری های درس ترجمه را کشف و بررسی نموده اند. از جمله تغییراتی که دو رویکرد دیرین ترجمه به خود دید تغییرات اسمی بود که امروزه با عنوان مبداگرایی و در مقابل مقصدگرایی شناخته می گردد. نظریه پردازان را به طور کلی نمی توان در یکی از ردیف ها خاص نشاند بلکه باید با مطالعه نظریات آنها دید که آن نظریه پرداز به کدام گرایش تمایل دارد. در این میان برخی به صراحت علم مبداگرایی و مقصدگرایی را برافراشته اند در تالیفات و دیدگاه ها خود یکی از این دو محور را اساس کار خود قرار داده اند. از جمله مهترین طرفداران مبداگرا آنتوان برمن و مهمترین مقصدگرایان ژان رنه لادمیرال است. لادمیرال در کتاب مشهور خود به نام قضایایی برای ترجمه کردن نظرات و دیدگاه-هایی خود را درباب ترجمه با تاسی از رویکرد مقصدگرایی پی می افکند و سعی دارد با لحاظ کردن جنبه عملی ترجمه نظراتی را ارائه دارد که در عمل و فرایند ترجمه مترجم را یاری رساند و راهی برای ترجمه ای بهتر و خواناتر پیش روی مترجمان بگذارد. رساله حاضر با ارائه دیدگاه لادمیرال و توصیف رویکرد و راهکار او به نقد و بررسی ترجمه های فارسی هزار و یک شب می پردازد. مهم ترین یافته های پژوهش حاضر ضرورت به کارگیری الگوی لادمیرال برای ترجمه متون داستانی و افسانه-ای است که سبب افزایش و تحکیم خوانایی و روانی متن ترجمه شده می گردد. در میان ترجمه های کتاب ترجمه تسوجی از زبانی جذاب، شیوا برخوردار است که تناسب زیادی با رویکرد آزاد و مقصدگرایی لادم